Γράφει η Βάλια Καϊμάκη | valia@inrec.gr

Ξεκινήσαμε την περασμένη εβδομάδα να συζητάμε την οικονομία των fake news. Και λέγοντας οικονομία των fake news δεν εννοούμε απλώς τα κλικ που θα δώσουν χρήματα στον δημιουργό τους αλλά κυρίως την καταστροφή του οικονομικού μοντέλου της ενημέρωσης και την αντικατάστασή του από το «δωρεάν». Σε αυτό έχει μεγάλο μερίδιο της ευθύνης το διαδίκτυο αλλά και άλλοι παράγοντες όπως το μοντέλο των δωρεάν εφημερίδων.

Ο πολίτης δεν θα έπρεπε να έχει πιστέψει ούτε για μια στιγμή πως η πληροφορία, ένα τόσο σπουδαίο και σπάνιο –ακόμα και σήμερα την ώρα της υπερπληροφόρησης– δώρο, είναι δωρεάν. Προϋποθέτει χρόνο και κόπο για να εξευρεθεί αλλά κυρίως για να εξακριβωθεί, να αξιολογηθεί και να μπει στο σωστό πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό πλαίσιο. Κι όμως πείστηκε, λόγω της αφθονίας των ειδήσεων. Τα καταστροφικά αποτελέσματα παρατηρούνται σε τρία βασικά επίπεδα: στο πώς ψηφίζουμε, στο πώς ξοδεύουμε τα χρήματά μας και στο τι σκεφτόμαστε για τους άλλους.

Ποιος είναι, λοιπόν, ο κύκλος ζωής μιας ψεύτικης είδησης; Το πιο εύκολο είναι να ξεκινήσουμε απλώς από ένα tweet, το οποίο γίνεται retweet από κάποιους. Μετά γράφουν την «είδηση» κάποια μικρά blogs, μετά κάποια μεγαλύτερα, κατόπιν κάποιος major account στο twitter ή στο facebook κάνει retweet ή share. Έτσι η «είδηση» φτάνει στα μεγαλύτερα blogs και τέλος στα mainstream media. Πλέον, ακόμα κι αν έμπειροι δημοσιογράφοι θελήσουν να ψάξουν, είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί η αρχική πηγή της «είδησης».

Ας δούμε, όμως, και το δεύτερο παράδειγμα, μιας μεγάλης οικονομικής επιτυχίας.

Το πρώτο άρθρο για τον Ντόναλντ Τραμπ που δημοσίευσε ο Μπόρις περιέγραφε πως κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας στη Βόρεια Καρολίνα, ο υποψήφιος Πρόεδρος χαστούκισε κάποιον στο ακροατήριο επειδή διαφώνησε μαζί του. Όλα ψέματα φυσικά. Το είχε ήδη βρει κάπου στο δίκτυο και το αντέγραψε στη σελίδα του, τη Daily Interesting Things. Κατόπιν έκανε αναρτήσεις σε διάφορες ομάδες στο facebook που ασχολούνταν με τις αμερικανικές εκλογές. Το άρθρο μοιράστηκε 800 φορές, ο Μπόρις έβγαλε 150 δολάρια από διαφημίσεις και παράτησε αμέσως την τελευταία τάξη του λυκείου. Από τον Αύγουστο έως τον Νοέμβριο του 2016, ο Μπόρις εισέπραξε συνολικά 16.000 από τις δύο φιλοτράμπ ιστοσελίδες του, σε μια χώρα όπου ο μέσος μηνιαίος μισθός είναι 371 δολάρια, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Εκεί η πόλη Βέλες των 55.000 κατοίκων έφτασε να έχει περίπου 100 τέτοιες σελίδες γεμάτες με «ζουμερές» εντελώς ψεύτικες ειδήσεις υπέρ του Τραμπ.

Η πληροφορία προϋποθέτει χρόνο και κόπο για να εξευρεθεί αλλά κυρίως για να εξακριβωθεί, να αξιολογηθεί και να μπει στο σωστό πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό πλαίσιο. Γι’ αυτό δεν μπορεί να είναι δωρεάν

Οι κάτοικοι του Βέλες δημιούργησαν μια βιομηχανία ψυχρού αμοραλισμού, έξω από κάθε ιδεολογία αλλά και ανησυχία για το αποτέλεσμα των εκλογών. Όποιος και να κέρδιζε το ίδιο τους έκανε, αρκεί να έβγαζαν αρκετά χρήματα χωρίς να νοιάζονται για τις συνέπειες των πράξεών τους.

Η περίπτωση του Μπόρις είναι χαρακτηριστική. Δημοσίευε και με το δικό του όνομα αλλά και μέσα από 200 ψεύτικα προφίλ του facebook που είχε αγοράσει. Τα έκανε share από τον ένα στον άλλο και ο κόσμος «τσίμπαγε» από τα like και τα share. Μία από τις αναρτήσεις του έφτασε να έχει 1200 shares. Έμαθε και κόλπα: διαφημίσεις ανάμεσα στο κείμενο ώστε τελικά ένας στους πέντε επισκέπτες της σελίδας να κάνει τελικά κλικ πάνω σε μία απ’ όλες.

Οι φίλοι του ζήλεψαν και έκαναν το ίδιο. Και ζήλεψαν και οι φίλοι τους και ήθελαν κι αυτοί. Κι έτσι φτάσαμε στις 100 σελίδες. Μία μία έκλεισαν, όταν η Google κατέβασε τις διαφημίσεις της. Έτσι κι αλλιώς κανείς δεν ενδιαφέρεται για τις αμερικανικές εκλογές πια. Κάτι άλλο θα βρουν, δεν μπορεί.