Σπουδαίος μαέστρος του κινηματογράφου και της τέχνης, με όνομα-συνώνυμο με το ιρανικό σινεμά, πολυβραβευμένος, πολυσχιδής, πολυπράγμων, πολύτιμος και μεγάλος, με μια φράση ένας αυθεντικός καλλιτέχνης ολκής, ο Αμπάς Κιαροστάμι έφυγε από τη ζωή τη Δευτέρα που μας πέρασε στο Παρίσι, σε ηλικία 76 χρονών. Ο Αμπάς Κιαροστάμι άφησε σημαντική κληρονομιά στον παγκόσμιο κινηματογράφο σαράντα και πλέον ταινίες, διεισδυτικές, φιλοσοφικές, σχεδόν παραβολικές, που συχνά θολώνουν τα όρια μεταξύ του ντοκιμαντέρ και του δράματος. Κι ως παρακαταθήκη του, ένα πολύπλευρο, βαθύτατα ουμανιστικό έργο, πάντα με επίκεντρο τον απλό, καθημερινό άνθρωπο και τα προβλήματά του. Έργο που αντανακλά και προβάλλει θαυμάσια τις παραδόσεις της περσικής προφορικής αφήγησης και της επικής ποίησης αλλά κι αρχιτεκτονικής, ενώ από τη δεκαετία του 1990 κι εντεύθεν αποτέλεσε πρότυπο κινηματογραφικής παραγωγής χαμηλού προϋπολογισμού, που επηρέασε ακολούθως γενιές κινηματογραφιστών διεθνώς.

Η τάση του να εξελίσσει το στυλ του με κάθε νέα του ταινία και η απροθυμία του να αυτοπροσδιορίσει στενά τη σκηνοθετική του ταυτότητα έφερνε σε αμηχανία πολλούς συμπατριώτες του κριτικούς, που επιζητούσαν, όπως φαίνεται, αυστηρές ταμπέλες, και δεν κατάφεραν ποτέ να τον αποδεχθούν πλήρως και να τον διεκδικήσουν ως δικό τους. Τον διεκδίκησε ευτυχώς η πλειονότητα κοινού και κριτικών ανά το παγκόσμιο, που τον αναγνώρισε και τον αγκάλιασε καθολικά, τιμώντας τον, μεταξύ άλλων, με τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες για τη “Γεύση του Κερασιού” [The Taste of Cherry] το 1997, και με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας 1999 για την ταινία “Ο Άνεμος Θα μας Πάρει” [The Wind Will Carry Us].

Γεννημένος το 1940 στην Τεχεράνη, σπούδασε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης του απ’ όπου κι αποφοίτησε το 1968, ενώ εργάστηκε παράλληλα με ημιαπασχόληση ως τροχονόμος -δεν είναι τυχαία η προτίμηση του για χαρακτήρες που οδηγούν-, προτού συνδεθεί, τη δεκαετία του 1960, με το τότε νεοσυσταθέν Κέντρο Πνευματικής Ανάπτυξης Παιδιών και Νέων, κάνοντας ταινίες μικρού μήκους για τα προβλήματα της παιδικής ηλικίας. Από κει διέγραψε ένα συναρπαστικό, τριανταετές ταξίδι εξερεύνησης και μετεξέλιξης της κινηματογραφικής του θεματολογίας και στυλ, για να καλύψει, μέσ’ απ’ τον φακό της παιδικής εμπειρίας πρώτα και μετά δανειζόμενος παραδείγματα από την ενήλικη ζωή, ηθικά διλήμματα, πολιτικά ζητήματα και προσωπικά αδιέξοδα.

Δεν έφυγε ποτέ από το Ιράν και συνέχισε το δημιουργικό του ταξίδι ακόμη και μετά την Επανάσταση του 1979, παρ’ όλους τους καλλιτεχνικούς περιορισμούς που εισήγαγε το νέο καθεστώς. Κινηματογραφιστής, φωτογράφος, ζωγράφος, εικονογράφος, ο Κιαροστάμι έτρεφε τόσο δέος για τον κόσμο μας -διατηρώντας παράλληλα τον ορθολογισμό του-, που μπορούσε να ξετρυπώσει ιστορίες οπουδήποτε, για οτιδήποτε ή οποιονδήποτε. Ήταν ένας πραγματικός πρωτοπόρος και συνάμα ένας συναρπαστικός ποιητής και ιδεολόγος, που ήξερε παράλληλα να παίζει με την ψευδαίσθηση της απλότητας και μας ζητούσε μέσω της δουλειάς του να απορούμε, να ανακαλύπτουμε και να θαυμάζουμε τον κόσμο μας γι’ αυτήν ακριβώς την απλότητά του, πράγμα, εντούτοις, διόλου εύκολο. Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο τα φιλμ του Κιαροστάμι παραμένουν μυστηριώδη, αινιγματικά, κατ’ ουσίαν υπερβατικά: πανέμορφα, ειλικρινή, ανθρώπινα κινηματογραφικά κείμενα που κρύβουν ωστόσο μέσα τους βαθιά νοήματα, χωρίς να γίνονται άμεσα προφανή. Δεν έχουν να κάνουν τόσο με τους ανθρώπους ή τη ζωή όσο με το μυστήριο της ύπαρξης, μ’ εκείνο το αόρατο πλέγμα που τα συνδέει και μ’ εκείνη την αόρατη αλληλεπίδραση που δημιουργεί εν τέλει ισορροπίες, αρκεί να απορήσουμε αρκετά και ν’ αναρωτηθούμε αρκετά ώστε να τις ανακαλύψουμε.

Αντίστοιχα, η ζωή για τον Κιαροστάμι δεν συνοψίζεται σε ό,τι συμβαίνει στην οθόνη, αλλά στις μικρές, εκπληκτικές, αθέατες στιγμές που τελικά μας βοηθούν να την ορίσουμε, αρκεί να τις αφήσουμε να μας εκπλήξουν και να μας προβληματίσουν. Είναι που πίστευε στη δύναμη του κινηματογράφου να μας μεταφέρει σε τόπους που δεν φαίνονται με τα ανθρώπινα μάτια, αλλά με τα μάτια της φαντασίας και της ψυχής, που αλάθητα μας δείχνουν πώς να ζούμε, πώς ν’ αγαπούμε, και, το πιο σημαντικό, πώς να βλέπουμε ουσιαστικά.

* Ο Κιαροστάμι έτρεφε τόσο δέος για τον κόσμο μας -διατηρώντας παράλληλα τον ορθολογισμό του-, που μπορούσε να ξετρυπώσει ιστορίες οπουδήποτε, για οτιδήποτε ή οποιονδήποτε.