Συγγραφέας: Ντέιβιντ Μάμετ

Μετάφραση/Σκηνοθεσία: Πέτρος Φιλιππίδης
Σκηνικά - Κοστούμια: Λουκία Χουλιάρα
Σχεδιασμός Φωτισμού: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Παίζουν: Πέτρος Φιλιππίδης, Γιάννης Μπέζος, Ορφέας Αυγουστίδης

Όταν ο 27χρονος Μάμετ κατέθετε, το 1975, το νέο του έργο με τίτλο "American Buffalo" στο Goodman Theatre του Σικάγου, δεν περίμενε σε καμία περίπτωση ότι αυτό θα αποτελούσε σταθμό για τα θεατρικά δεδομένα της πόλης. Η τεράστια απήχηση που είχε, σε κοινό και κριτική, του άνοιξε διάπλατα τις πόρτες στον κόσμο του Broadway, του χάρισε το New York Drama Critics Circle Award και του εξασφάλισε μια θέση στη λίστα με τους σημαντικότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Η σημαντικότερη, ωστόσο, προσφορά του έργου ήταν ότι έστρεψε για πρώτη φορά το θεατρικό ενδιαφέρον στο Σικάγο και πυροδότησε ένα ολόκληρο θεατρικό κίνημα. Το "υποτονικό", θεατρικά, Σικάγο, μεταμορφώνεται ξαφνικά σε ένα πρόσφορο και γόνιμο μέρος για θεατρικό πειραματισμό. Μικρές θεατρικές ομάδες, νέοι καλλιτέχνες που αναζητούσαν νέους τρόπους έκφρασης μέσα από εναλλακτικούς χώρους, πειραματική γραφή και σύγχρονη θεματολογία κατέκλυσαν την πόλη και την τοποθέτησαν, ως υπολογίσιμη δύναμη, στον αμερικανικό θεατρικό χάρτη. Η απήχηση του έργου δεν ήταν καθόλου τυχαία. Η θεματολογία του είχε εξαιρετική απήχηση στο κοινό της δεκαετίας του '70: ένα έργο για "τα ήθη των επιχειρηματικών συναλλαγών στις ΗΠΑ", όπως αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας, και για τις ψευδαισθήσεις της εύκολης οικονομικής αναρρίχησης. Ένα έργο ακραία ρεαλιστικό με δράση καθαρά εσωτερική. Οτιδήποτε εξωτερικό μετατοπίζεται στο "μέσα" του παλιατζίδικου στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία, αλλά και στο "μέσα" των τριών ηρώων. Η δυναμική των σχέσεων είναι έκρυθμη και παίζει διαρκώς με τα άκρα. Οι ταχύτατοι διάλογοι εκφέρονται σε μια γλώσσα σκληρή, τραχιά, βρόμικη. Όπως σκληρός και βρόμικος είναι ο κόσμος στον οποίο καλούνται να επιβιώσουν οι τρεις αυτοί μικροαπατεώνες. Ξεχασμένοι από την κοινωνία, όπως και τα ξεχασμένα αντικείμενα του παλιατζίδικου, εγκλωβισμένοι στον μικρόκοσμο του εύκολου κέρδους και στην επιχειρηματική ηθική, αποτελούν την ενσάρκωση της διάψευσης του American dream.

Χιούμορ φορτωμένο με κλισέ: Είχα την αίσθηση ότι παρακολουθούσα το εξωτερικό περίγραμμα ενός έργου που η σκηνοθεσία το μίκρυνε και το περιόρισε, τόσο ως προς τη δυναμική των θεμάτων που υποβόσκουν στα λόγια, όσο και ως προς το βάθος των ηρώων

Ο "Αμερικάνικος Βούβαλος" είναι ένα έργο καθαρά made in the USA. Η γλώσσα, η θεματολογία, οι χαρακτήρες φέρουν έντονα "εθνικά" χαρακτηριστικά και μάλιστα μιας Αμερικής που σχεδόν δεν έχει αντιστοιχίες με το σήμερα. Όταν λοιπόν ένας θίασος αποφασίζει να μεταφέρει αυτό το έργο στα καθ' ημάς, οφείλει να βρει τον τρόπο να αναδείξει τους πιθανούς συσχετισμούς με τη σύγχρονη εποχή και να πείσει το εκάστοτε κοινό ότι το αφορά. Η παράσταση που παρακολουθήσαμε, σε μετάφραση και σκηνοθεσία του Πέτρου Φιλιππίδη, δεν κατόρθωσε να αναδείξει σκηνικά αυτή την αναγωγή από το συγκεκριμένο, το στενά αμερικανικό και στενά επιχειρηματικό, στο γενικότερο, το κοινωνικό, το ηθικό και το ανθρώπινο. Η σκηνοθεσία ακολούθησε μια παρωχημένη ρεαλιστική γραμμή η οποία υπερτόνισε την εξωτερική συμπεριφορά των χαρακτήρων και αγνόησε εντελώς την εσωτερική δυναμική των σχέσεών τους. Και αν είχε κάτι να πει σήμερα ο "Αμερικάνικος Βούβαλος" ήταν ακριβώς αυτό: ένα κοινωνικό σχόλιο για τις ανθρώπινες σχέσεις και τις ανάγκες -κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές- που τις καθορίζουν. Με βασικό όχημα ένα χιούμορ φορτωμένο με κλισέ ατάκες που πήγαζαν κυρίως μέσα από τις βωμολοχίες του "τύπου" που ενσάρκωνε ο Πέτρος Φιλιππίδης, απόλυτα "κομμένου και ραμμένου" στο υποκριτικό του προφίλ, με ένα φλύαρα ρεαλιστικό σκηνικό, με ελάχιστη συμβολή της μουσικής και των φωτισμών του τόσο έμπειρου, κατά τα άλλα, Λευτέρη Παυλόπουλου, είχα την αίσθηση ότι παρακολουθούσα το εξωτερικό περίγραμμα ενός έργου που η σκηνοθεσία το μίκρυνε και το περιόρισε, τόσο ως προς τη δυναμική των θεμάτων που υποβόσκουν στα λόγια, όσο και ως προς το βάθος των ηρώων.

Τη συγκεκριμένη σκηνοθετική γραμμή ακολούθησαν και οι ερμηνείες των ηθοποιών. Παρά το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του πολυεπίπεδου Γιάννη Μπέζου και του πηγαίου και χειμαρρώδους Πέτρου Φιλιππίδη, η μεταξύ τους σκηνική χημεία ήταν υποτονική. Ο Γιάννης Μπέζος κράτησε μια αδιαφοροποίητη ουδετερότητα με μια ανεξήγητη ραθυμία και σοβαρότητα, η οποία δεν υποστηρίχθηκε και δεν δικαιολογήθηκε εσωτερικά από τη γενικότερη ερμηνεία του, με μοναδική εξαίρεση την τελευταία σκηνή. Ο Πέτρος Φιλιππίδης προσάρμοσε τον ρόλο του "Δασκάλου" στη μοναδική ικανότητα που έχει να προκαλεί αβίαστα το γέλιο, μέσα από έναν πηγαίο αυτοσαρκασμό, ακόμη και όταν δεν μιλάει. Η ερμηνεία του, ωστόσο, περιορίστηκε καθαρά σε αυτό το εξωτερικό στοιχείο και στέρησε από τον ήρωα την όποια εσωτερικότητα θα μπορούσε να τον καταστήσει πιο κατανοητό και, εν τέλει, πιο καθολικό. Αντιθέτως, ο Ορφέας Αυγουστίδης υπήρξε ο πιο συνεπής απέναντι στον ρόλο του, μέσα από μια χαμηλών τόνων εσωτερικότητα που αναδείκνυε τα βαθύτερα κοινωνικά προβλήματα πίσω από το "πρεζόνι" με περιορισμένη ικανότητα αντίληψης.

Η κορύφωση του έργου έρχεται στην τελευταία σκηνή αφήνοντας πίσω της τρία ψυχικά ερείπια μετά από συγκρούσεις μέχρι τελικής πτώσεως, οι οποίες τους φέρνουν αντιμέτωπους με τις βαθύτερες αλήθειες της κατάστασής τους. Και εάν η σκηνή αυτή συγκεντρώνει όλη την ουσία του έργου, και εάν αποδόθηκε εξαίρετα και από τους τρεις ηθοποιούς, παρέμεινε ωστόσο μετέωρη, ασυνεπής και ασύνδετη με την υπόλοιπη παράσταση, η οποία δεν την υποστήριζε και δεν τη δικαιολογούσε.

ΛΕΖΑΝΤΑ: Ο Ορφέας Αυγουστίδης [αριστερά] υπήρξε ο πιο συνεπής απέναντι στον ρόλο του, μέσα από μια χαμηλών τόνων εσωτερικότητα που αναδείκνυε τα βαθύτερα κοινωνικά προβλήματα πίσω από το "πρεζόνι" με περιορισμένη ικανότητα αντίληψης.