Έχουν περάσει περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια από τότε που για πρώτη φορά απέκτησα ένα modem για τον προσωπικό ηλεκτρονικό μου υπολογιστή. "56Κ ταχύτητα" μου είχε πει το "παιδί" που το εγκατέστησε και ενώ εκείνη την ώρα δεν κατάλαβα τι ακριβώς εννοούσε, παρ' όλα αυτά ανυπομονούσα να του κάνω ένα "test drive". Μπορεί η επαφή μου με το διαδίκτυο να είχε γίνει αρκετά χρόνια νωρίτερα, όμως η δυνατότητα και η ευκολία του να περιηγούμαι σε αυτόν τον εικονικό κόσμο, που φάνταζε τόσο μαγικός στα μάτια μου, από την άνεση του σπιτιού μου ήταν μια εμπειρία ανεπανάληπτη. Ώρες ατελείωτες στις μηχανές αναζήτησης, ατέρμονες συζητήσεις και ενίοτε και διαπληκτισμοί στα διάφορα forum, που τότε διένυαν μια περίοδο παρατεταμένης άνοιξης. Πληροφορίες, εικόνες, γνώση ο παγκόσμιος ιστός στην άκρη των δακτύλων μου.

Λίγα χρόνια μετά, κατά το 2004, όλοι μιλούσαν πλέον για το Web 2.0. Τα διάφορα forum είχαν αρχίσει να παίρνουν την κατιούσα δίνοντας τη θέση τους στα τότε πρωτοεμφανιζόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα wiki και τα blog. Το περιεχόμενο έγινε περισσότερο διαδραστικό και οι απανταχού χρήστες μπορούσαν να δημιουργούν το δικό τους περιεχόμενο, να αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες, να ασκούν και να δέχονται κριτική και μέσα από αυτή τη διαδικασία να δημιουργείται αυτό που με σημερινούς όρους αποκαλούμε "συλλογική" νοημοσύνη (collective intelligence). Ως προς το "συλλογική" δεν μπορώ να εγείρω αντιρρήσεις, αλλά όσον αφορά τον όρο νοημοσύνη διατηρώ τις αμφιβολίες μου. "Ψηφιακό μαοϊσμό" το χαρακτήρισε ο Jaron Lanier, πατέρας της εικονικής πραγματικότητας, ήδη από το 2006 και φαίνεται να μην απείχε πολύ από την πραγματικότητα.
Η αφορμή για αυτή την αναδρομή στο παρελθόν, που αφορά μερίδα της κοινότητας των σχεδιαστών οπτικής επικοινωνίας και την παρουσία της στις διάφορες ομάδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αποτελεί μια όλο και συχνότερα παρατηρούμενη "συλλογική" συμπεριφορά. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο χρόνος, ο χώρος, ο κόπος αλλά και η όποια υποτιθέμενη φαιά ουσία καταναλώνεται για την κριτική κάποιας, έστω και κατά κοινή ομολογία, μέτριας ή κακής δουλειάς είναι δυσανάλογη σε σχέση με κάποια άλλη υψηλής ποιότητας, κατά την κοινή αντίληψη, αλλά όχι δυστυχώς και κατά τη δεδηλωμένη κοινή ομολογία. Είναι άραγε χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης η ροπή προς την αρνητικότητα και η τέρψη που μας προσφέρει η λοιδορία των άλλων ή μήπως είναι θέμα μόρφωσης, παιδείας και αξιών; Η αρνητική κριτική, ο χλευασμός και η ειρωνεία αποτελούν τον σύντομο και εύκολο δρόμο, σε αντίθεση με την εποικοδομητική κριτική και την επιβράβευση που απαιτούν ως προϋπόθεση να έχεις πρώτα διαβεί το δύσβατο μονοπάτι της αυτοκριτικής, της αυτογνωσίας και της εξωστρέφειας. Σύμφωνα πάλι με τον Jaron Lanier, η συμπεριφορά αυτή είναι χαρακτηριστική της εποχής μας, όπου οι άνθρωποι χάνουν την ταυτότητά τους και γίνονται απλά ένα ψευδώνυμο ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλα, απαλλασσόμενοι από κάθε συνέπεια για αυτό που κάνουν. Η ακολουθία των πράξεων και των βημάτων προκειμένου κάποιοι να δομήσουν μια ομάδα ή να ενταχθούν σε αυτή είναι κοινή. Αρχικά όταν οι άνθρωποι δεν είναι σίγουροι για τα διακριτά όρια της ομάδας, κάποιος προσπαθεί να γελοιοποιήσει μια κατάσταση ή συμπεριφορά ή ακόμα και έναν άλλον άνθρωπο που μοιάζει να διαφέρει.

Οι υπόλοιποι, θέλοντας να το παίξουν ασφαλείς, συμμετέχουν έτσι ώστε να μην αποτελέσουν τον επόμενο στόχο. Με τον τρόπο αυτό σταδιακά αρχίζει να σχηματίζεται η ομάδα. Σε γενικές γραμμές, κατά τον Lanier, δυο είναι τα καταλυτικά στοιχεία που χρειάζεται η ομάδα για να δομηθεί, έναν εσωτερικό εχθρό και έναν εξωτερικό εχθρό. Ο εσωτερικός εχθρός είναι αυτός που αποκαλούμε ο τελευταίος τροχός της αμάξης, ο άνθρωπος που γελοιοποιείται και που στις πλείστες των περιπτώσεων δεν μπορεί να αμυνθεί ή να αντιδράσει. Ο εξωτερικός εχθρός είναι ο "άλλος", ο ξένος, ο διαφορετικός. Στην περίπτωση αυτή έχω την αίσθηση ότι ίσως να ταίριαζε και ο όρος "ψηφιακός μακαρθισμός" αν μη τι άλλο, καθώς τέτοιου είδους πρακτικές παραπέμπουν στις σκοτεινές σελίδες εκείνης της εποχής. Εν κατακλείδι, ο αναμάρτητος υμών, συνάδελφοι σχεδιαστές, πρώτος... την γραφίδα βαλέτω!

Κρίνοντας τη δουλειά του γραφίστα: Η αρνητική κριτική, ο χλευασμός και η ειρωνεία αποτελούν τον σύντομο και εύκολο δρόμο, σε αντίθεση με την εποικοδομητική κριτική και την επιβράβευση που απαιτούν ως προϋπόθεση να έχεις πρώτα διαβεί το δύσβατο μονοπάτι της αυτοκριτικής, της αυτογνωσίας και της εξωστρέφειας