Γράφει ο Δημήτρης Αληθεινός

Ένα κομμάτι βασιλόπιτα στον πολιτισμό της Κύπρου για την απόκτηση του κρυμμένου φλουριού, μιας και τον βλέπω -παρά τα λούσα- να φτωχαίνει κι αυτός απελπιστικά 

Ρώτησαν τον κ. Κ.: Τι φτιάχνετε τώρα; Ο κ. Κ. αποκρίθηκε: Κουράζομαι πάρα πολύ, ετοιμάζω το επόμενο λάθος μου.

(Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ιστορίες του κυρίου Κόυνερ)

Αν ο μικρός Χριστός γεννιέται σε μια σεμνή φάτνη περιτριγυρισμένος από τη μαμά του, το μπαμπά του και τους τρεις μάγους -μαζί με μερικά αθώα αρνάκια, κατάλληλα για τη θυσία του Πάσχα- ο καινούργιος χρόνος έρχεται κάθε φορά κρυμμένος στη ζεστή καρδιά μιας αφράτης βασιλόπιτας με τη μορφή ενός γνήσιου ή κάλπικου νομίσματος, ευχή και σύμβολο καλής τύχης. Είναι κι αυτός -αν και όχι πάντα- περιτριγυρισμένος από οικογένεια με μαμά, μπαμπά, παιδιά θρεφτάρια σαν αρνάκια, που περιμένουν με λαχτάρα το μοίρασμα της πίτας για την απόκτηση του κρυμμένου φλουριού. Τα ομοιόμορφα τριγωνικά κομμάτια είναι ισάριθμα με τους παρόντες, συν ένα για το σπίτι κι ένα για τον Χριστό ή τον φτωχό, ανάλογα με τα πιστεύω του νοικοκύρη που κρατάει το μαχαίρι. Δεν έχει μεγάλη σημασία, άλλωστε, αφού είτε πρόκειται για τον Χριστό είτε για τον φτωχό, η προσφορά είναι εικονική.

Εγώ τα τελευταία χρόνια δεν προσφέρω το επιπλέον κομμάτι ούτε στον Χριστό ούτε στον φτωχό όπως θέλει η παράδοση, μα στον ελληνικό πολιτισμό που, αν και χρηστός, γίνεται όλο και πιο φτωχός, ξεπεσμένος άριστος θα έλεγα, ένας άστεγος με το χέρι απλωμένο σε ζητιανιά για ό,τι περισσέψει. Όμως εφέτος, για πρώτη χρονιά, αποφάσισα να κόψω κι ένα κομμάτι για τον πολιτισμό της Κύπρου, μιας και τον βλέπω -παρά τα λούσα- να φτωχαίνει κι αυτός απελπιστικά.

Σάββας Χριστοδουλίδης

Λέω "παρά τα λούσα" γιατί, αναμφίβολα, από "γκλαμουριά" να φαν κι οι κότες, που λέει και ο σοφός λαός. Με τον καινούργιο χρόνο θα εγκαινιαστούν έργα εντυπωσιακών προδιαγραφών για τη μικρή μας χώρα, σχεδιασμένα από διάσημα γραφεία, φίρμες του διεθνούς τζετ σετ. Έργα που θα την προβιβάσουν πολιτισμικά, τοποθετώντας την περίτρανα ανάμεσα στους καταναλωτές πολιτισμικών προϊόντων δυτικού τύπου. Για να τα καμαρώνουμε, να τα δείχνουμε και να λέμε ανερυθρίαστα στους επίσημους κι ανεπίσημους επισκέπτες "κοιτάξτε, έχουμε κι εμείς απ' τα δικά σας, είμαστε καλοί αφομοιωτές της κουλτούρας σας, μας λείπει βέβαια ένα πλουμιστό αρκουδάκι του Τζεφ Κουνς στον αρχαιολογικό χώρο μπροστά απ' το καινούργιο Δημαρχείο -το παλιό το στολίσαμε με ό,τι πρόχειρο είχαμε- μα πού θα πάει, με τις σοφές συμβουλές των Μαικηνών μας θα το αποκτήσουμε κι αυτό σύντομα".

Θα μπορούσα να πω, "με τις ευχές μου" και να γυρίσω την πλάτη αδιάφορα, όμως για κάποιο λόγο όλοι αυτοί οι χειρισμοί μού προξενούν βαθιά θλίψη και θυμό. Θλίψη διότι οι μικροφιλοδοξίες των ολίγων καπελώνουν με προχειρότητες το συλλογικό καλό -σήμερα και στο μέλλον- και θυμό γιατί οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου αποδέχονται τα τετελεσμένα παθητικά, περιοριζόμενοι είτε στη σιγουριά της παρέας είτε στη δική τους ατομική προσπάθεια και καριέρα.

Δεν θεωρώ -για να εξηγούμαι- ότι οι προθέσεις των εμπλεκομένων φέρουν κατ' ανάγκην το στίγμα της ιδιοτέλειας, κρίνω όμως ότι προσεγγίζουν τις πολιτιστικές ανάγκες του τόπου με το σύμπλεγμα του αρχοντοχωριάτη, αυτού που εντυπωσιάζεται από την επιφάνεια, θαυμάζει οτιδήποτε έρχεται από την Εσπερία και, εν κατακλείδι, επιβάλλει το ανάλογα διαμορφωμένο γούστο του.

Γνωρίζω ότι αυτά που γράφω θα ενοχλήσουν ορισμένους αναρμόδιους που στις μικρές κοινωνίες παίζουν ρόλο "αρμόδιου". Ξέρω ακόμη ότι υπάρχει και η πιθανότητα να με παρακάμψουν ως "ξένο", σαν έναν "καλαμαρά" που ανακατεύεται "στα δικά μας" χωρίς να του πέφτει λόγος. Όμως δεν πτοούμαι, ούτε και παραιτούμαι. Η αγάπη μου για την Κύπρο είναι βαθιά και έχει αντέξει σε πολλές απογοητεύσεις.

Ανδρέας Σάββα

Στο βιβλίο μου "Στη ράχη μιας λεοπάρδαλης", που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Αιγαίον, έγραφα στη σελίδα 8: "Αν πεθάνω σε μέρος του κόσμου ξένο, θα ήθελα να με κάψουνε και ύστερα να σκορπίσουν τη στάχτη μου στους πέντε ανέμους, αν όμως συμβεί το μοιραίο στην Κύπρο, επιθυμώ να με βάλουνε βαθιά στο χώμα της, να με ξεχάσουνε εδώ για πάντα, κι ίσως να γράψουνε στην πέτρα με μολύβι φάμπερ: Ο Αληθεινός κοιμάται στο κόκκινο χώμα / για σκέπασμα έχει το πανωφόρι του / για μαξιλάρι το σακίδιό του".
Επανέρχομαι.

Όταν οι κομμένες κορδέλες εξαντληθούν, μόλις το θέαμα ξεθωριάσει και κάθε κατεργάρης επιστρέψει στην καρέκλα του, τότε θα έρθει η καθημερινότητα να επιβραβεύσει ή να ακυρώσει το αποτέλεσμα. Ο χρήστης είναι ο τελικός κριτής κάθε έργου - ιδιαίτερα της αρχιτεκτονικής. Όμως άλλο το θεαθήναι και άλλο ο πολιτιστικός σχεδιασμός. Τα περιστασιακά έργα δεν έχουν να κάνουν με τη θωράκιση ενός πολιτισμού από τους εισβολείς του. Κι ο πολιτιστικός σχεδιασμός είναι τόσο σημαντικός όσο ο στρατιωτικός ή ο πολιτικός σχεδιασμός. Οι γείτονές μας το ξέρουν καλά, γι' αυτό και -σε αντίθεση με εμάς- σχεδιάζουν προσεκτικά τις κινήσεις τους χρόνια τώρα.

Σ' εμάς, αλήθεια, τι λείπει;

Συγκαταλεγόμαστε ανάμεσα στους πιο έξυπνους εμπορικά λαούς της Μεσογείου. Έχουμε μια υπέροχη γλώσσα, γερή ρίζα της ελληνικής που αν αποφασίσουμε να τη διδάξουμε μεθοδικά θα αποτρέψουμε τους νέους όχι μόνο από τον μαϊμουδισμό, αλλά κι απ' τον εθνικισμό. Έχουμε μοναδικές αρχαιότητες, απτές αποδείξεις της πολιτισμικής μας καταγωγής και παρουσίας στον τόπο. Έναν θησαυρό πολύτιμο, που για να αξιοποιηθεί σωστά αρκεί να διευρύνουμε τα ωράρια λειτουργίας των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων. Έχουμε σημαντικό δυναμικό σε όλες τις σύγχρονες μορφές τέχνης. Και η ολόφρεσκη Σχολή Καλών Τεχνών στη Λεμεσό μπορεί να γίνει σημαντικό φυτώριο, προετοιμάζοντας καλλιτέχνες που δεν θα μιμούνται αλλά θα συνδιαλέγονται με το παγκόσμιο ισότιμα, δημιουργώντας την αυριανή κυπριακή εικαστική τέχνη.

Τι μας λείπει λοιπόν;

Μήπως το χρυσό φλουρί της βασιλόπιτας; Μήπως μας λείπει ο προγραμματισμός, η παιδεία, η πίστη, η παραγωγή και, τέλος, η προώθηση του πολιτισμού μας; Μήπως βαδίζουμε αυτοσχεδιάζοντας, αποφασίζουμε κατ' ιδίαν σε φιλικές συναντήσεις, αναζητούμε λύσεις διορίζοντας προσωρινές επιτροπές, κοιτάμε τι φτιάχνουν οι άλλοι για να κάνουμε κάτι παρόμοιο και συνηθίσαμε στον ρόλο του κομπάρσου που φοβάται να γίνει πρωταγωνιστής; Μήπως κουραστήκαμε από την ιστορία μας πριν καν τη γράψουμε;

Τις ευχές μου για δουλειά με νου καθαρό.

Εμείς οι δυο δεν έχουμε πια τίποτα να πούμε, είπε ο κ. Κ. σε κάποιον. Γιατί; ρώτησε ο άλλος τρομαγμένος. Γιατί όταν είμαι μαζί σου δεν λέω καμιά λογική κουβέντα, παραπονέθηκε ο κ. Κ. Μα αυτό δε μ' ενοχλεί καθόλου, τον παρηγόρησε ο άλλος. Το πιστεύω, είπε με πικρία ο κ. Κ., ενοχλεί όμως εμένα.

(Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ιστορίες του κυρίου Κόυνερ)

Κύρια εικόνα: έργο του Ιωάννη