Στις 26 Φεβρουαρίου του έτους 1566 οι κάτοικοι της Λευκωσίας δεν βγήκαν στους δρόμους για να γιορτάσουν το καρναβάλι, αλλά για έναν άλλο -πολύ πιο σημαντικό- λόγο

Ο Κυριάκος Λαός (Λαγός;) ζούσε στη βενετοκρατούμενη Λευκωσία και ήταν γνωστός μάστορας γιατί κατασκεύαζε κασέλες. Ασφαλώς πρόκειται για τα γνωστά μας ξύλινα σεντούκια στα οποία οι κατασκευαστές σκάλιζαν επάνω τους ρόδακες και άλλα άνθη, πουλιά ή δένδρα. Ήταν 26 Φεβρουαρίου του έτους 1566, ημέρα της Αποκριάς (giorno de Carnevale), όπως ρητώς αναφέρεται σε σχετικό βενετικό έγγραφο, και ο μάστορας Κυριάκος Λαός δεν σκέφτηκε να περάσει ωραία με γλέντι ή μεταμφιεσμένος στο σπίτι του με την οικογένειά του ή με φίλους, αλλά αντίθετα ηγήθηκε μιας στάσης κατά των Βενετών διοικητών. Αιτία ήταν η έλλειψη ψωμιού στην πρωτεύουσα το οποίο αποτελούσε κρατικό μονοπώλιο. Το γεγονός αυτό συνέβη γιατί είχε επιτραπεί η εξαγωγή σιτηρών, αν και η Κύπρος μαστιζόταν τότε από σιτοδεία. Μετά από δεκαπέντε σχεδόν μήνες και μετά από καταθέσεις και μαρτυρίες των αρχόντων της Λευκωσίας, που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της στάσης την οποία περιγράφουν ως οχλαγωγία, ο Κυριάκος Λαός μαζί με άλλους δύο, μεταξύ αυτών και ένας ιερέας, καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών δι' απαγχονισμού.

Στις 13 Απριλίου 1567 είχαν στηθεί στην κεντρική πλατεία της Λευκωσίας, κοντά στο τελευταίο ανάκτορο των Lusignan, όπου κατοικούσαν οι Βενετοί διοικητές, τρεις αγχόνες για την εκτέλεση των υποκινητών της στάσης κατά την ημέρα της Αποκριάς το 1566, προς γνώση και συμμόρφωση των υπολοίπων. Οι Βενετοί είχαν πραγματικά θορυβηθεί με τη στάση αυτή γιατί ήταν η πιο μεγάλη σε σχέση με άλλες που είχαν ξεσπάσει για την ίδια αιτία. Επίσης, πρόσφατα τότε, μόλις τρία χρόνια πριν από τη στάση του 1566 της Αποκριάς, οι Βενετοί είχαν αντιμετωπίσει το κίνημα του Διασσωρινού που είχε κύριο σκοπό την εκδίωξη των Βενετών από την Κύπρο. Το τέλος του Διασσωρινού ήταν η εκτέλεσή του με στραγγαλισμό στη φυλακή, μετά από απόφαση του Βενετού γενικού προνοητή και σύνδικου Ιωάννη Ματθαίου Bembo. Ο γενικός αυτός προνοητής είχε σταλεί ειδικά για αντιμετώπιση της έκρυθμης κατάστασης που είχε δημιουργηθεί στην αποικία από το κίνημα του Διασσωρινού και των οπαδών του. Μετά τη στάση του 1566 είχε σταλεί επίσης επειγόντως στην Κύπρο ο Φραγκίσκος Berbaro ως γενικός προνοητής και σύνδικος, o οποίος μαζί με τον τοποτηρητή Νικόλαο Querini με συνοπτικές διαδικασίες δίκασαν και καταδίκασαν σε απαγχονισμό τους τρεις υποκινητές της στάσης της Αποκριάς του 1566.

Ωστόσο, δεν ήταν η πρώτη φορά που οι κάτοικοι της Λευκωσίας δήλωναν με κινητοποιήσεις και στάσεις την οργή τους για έλλειψη ψωμιού στην πρωτεύουσα. Γνωρίζουμε, σύμφωνα πάντα με τις πηγές, ότι είχαν συμβεί και άλλες στάσεις για έλλειψη ψωμιού, κατά τα πρώτα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας, στις αρχές του 16ου αιώνα. Σε μια τέτοια περίπτωση, κατά τον Αύγουστο του 1509, ενώ βρισκόταν στο σπίτι του άρρωστος στο κρεβάτι, ο Βενετός σύμβουλος στην Κύπρο Antonio da Lezze σηκώθηκε ξαφνικά από τον θόρυβο και τις άγριες φωνές των κατοίκων της Λευκωσίας. Πράγματι ο κόσμος της πρωτεύουσας είχε ξεσηκωθεί γιατί υπήρχε έλλειψη ψωμιού στην πόλη του και γνωστοποιούσε το γεγονός αυτό με μια δυναμική στάση έξω από την κατοικία του Βενετού συμβούλου, που ήταν υπεύθυνος για τα θέματα που αφορούσαν το ψωμί της πρωτεύουσας. Δυστυχώς οι πηγές της εποχής δεν μας διαφωτίζουν περισσότερο για το τι ακριβώς είχε συμβεί τότε, ούτε για το ποια ήταν τα αποτελέσματα αυτής της στάσης. Επίσης, δεν έχουμε καμιά είδηση που να αναφέρει εάν η βενετική διοίκηση προχώρησε σε συλλήψεις ή τυχόν εκτελέσεις κάποιων στασιαστών, όπως συνέβη το 1566 κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού.
 

Όταν ξέσπασε η στάση αυτή το 1509, η Γαληνοτάτη περνούσε μια από τις πιο δραματικές περιόδους της ιστορίας της με τον πόλεμο της Συμμαχίας του Cambrai. Η Κύπρος, ωστόσο, η πλούσια αποικία της Βενετίας, δεν μπορούσε να την προμηθεύσει με σιτάρι. Η ερυσίβη (mirto) και η επιδρομή ακρίδας είχαν τότε καταστρέψει τις εσοδείες και η παραγωγή μόλις και θα αρκούσε για τον πληθυσμό της Κύπρου. Παρ' όλα αυτά διαδίδονταν πληροφορίες ότι μεγάλες ποσότητες σιτηρών είχαν ήδη εξαχθεί ή θα εξάγονταν στη Βενετία, ενώ η έλλειψη ψωμιού ήταν αναμφισβήτητο γεγονός. Οι κάτοικοι της Λευκωσίας είχαν εξεγερθεί διεκδικώντας από τον σύμβουλο Donato da Leze τον επιούσιο άρτο. 

Αυτή είναι και η πρώτη στάση για έλλειψη ψωμιού στην πρωτεύουσα της Κύπρου επί βενετικής κυριαρχίας, γιατί, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια, θα ακολουθήσουν και άλλες δύο. Αυτές τουλάχιστον έως σήμερα μας είναι γνωστές, αλλά δεν αποκλείεται μελλοντικά η αρχειακή έρευνα να μας αποκαλύψει και κάποιες άλλες. Δεύτερη χρονολογικά στάση ήταν αυτή που ξέσπασε ακολούθως, τον χειμώνα του 1550-1551, όπως αναφέρεται σε χειρόγραφο της Βιβλιοθήκης του Μουσείου Correr. Η στάση αυτή κατεστάλη από τον καπιτάνο Marco Loredan. Χρειάζεται βέβαια περαιτέρω έρευνα για συλλογή περισσότερων στοιχείων σχετικά με τη στάση αυτή, για την οποία η παραπάνω πηγή ελάχιστα μνημονεύει. Tέλος, ακολουθεί η τρίτη στάση για έλλειψη ψωμιού, που έλαβε χώρα τον Φεβρουάριο του 1566 στη Λευκωσία, κατά την ημέρα του καρναβαλιού, η οποία φαίνεται να ήταν και η πιο μεγάλη σε όγκο και πραγματικά θορύβησε τους Βενετούς διοικητές της Κύπρου. Το γεγονός αυτό καταδεικνύεται από τη σύλληψη των πρωτεργατών της στάσης, την εκδίκαση της υπόθεσης και, τέλος, την εκτέλεση τριών ανθρώπων.

Η μελέτη των εγγράφων των σχετικών με τη στάση της Αποκριάς του 1566, παρόλο που είναι αρκετά φθαρμένα, μας προσφέρει σημαντικά στοιχεία που αφορούν πολλούς τομείς της εποχής της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Η στάση είχε προκληθεί εξαιτίας του οξύτατου προβλήματος που μάστιζε κατά καιρούς την Κύπρο κατά τη Βενετοκρατία και αφορούσε τη σιτάρκεια και τη σιτοδεία, που ταλάνιζε πολύ συχνά τη μεγαλόνησο. Η ξηρασία, η ανομβρία, οι παγετοί, η ερυσίβη και κυρίως οι συχνές επιδρομές ακρίδας προκαλούσαν πολύ συχνά έλλειψη σιτηρών και κατά συνέπεια έλλειψη ψωμιού κυρίως στην πρωτεύουσα. Αυτά ήταν και τα αίτια τα οποία οδήγησαν στις συγκεκριμένες στάσεις για έλλειψη ψωμιού. 

Εκτός από το διαθέσιμο αρχειακό υλικό για την εν λόγω στάση κατά την Αποκριά του 1566, μαρτυρείται επίσης και από έναν περιηγητή που είχε αφιχθεί την ίδια εποχή στην Κύπρο. Επίσης, στοιχεία για τη στάση αυτή μαρτυρούνται και από τον τελευταίο επί Βενετοκρατίας βισκούντη Αμμοχώστου. Οι μάρτυρες οι οποίοι είχαν καταθέσει κατά των στασιαστών ανέφεραν, μεταξύ άλλων, ότι είχαν πάρει μέρος στην εξέγερση αυτή γύρω στις δύο χιλιάδες κάτοικοι της Λευκωσίας, γεγονός που μαρτυρεί ότι η στάση ήταν, σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής, ογκώδης. 

Ως μάρτυρες κατηγορίας κατά των στασιαστών εμφανίστηκαν γνωστοί φεουδάρχες της Λευκωσίας, οι οποίοι απαντούν συχνά στα βενετικά έγγραφα της εποχής. Μεταξύ αυτών ήταν και δύο φεουδάρχες των οποίων τα ονόματα μνημονεύονται μέχρι σήμερα, γιατί τα φέρουν δύο προμαχώνες της βενετικής οχύρωσης της Λευκωσίας. Πρόκειται για τους Ούγο Φλάτρο και Tutio Costanzo, αλλά και για τον Ιάκωβο Δενόρες του οποίου τον τίτλο κομητείας φέρει ο προμαχώνας Τρίπολη. Μάρτυρας κατηγορίας ήταν επίσης και ο βισκούντης Λευκωσίας Γοδεφρείδος Κορνάρος, που ήταν υπεύθυνος για τη διανομή του ψωμιού στους κατοίκους της πρωτεύουσας. 

Ο γραμματέας της βενετικής διοίκησης Francesco Stella στην έκθεσή του αναφέρει ότι η στάση αυτή έγινε στις 26 Φεβρουαρίου του 1566 και ο ίδιος γράφει πως τα γεγονότα προκλήθηκαν γιατί κυκλοφόρησε επίσης στην πόλη ότι δύο νάβες με σιτηρά αναχώρησαν για τη Βενετία και ότι στο μέγαρο του προνοητή κρατείτο ένας στασιαστής που θα τον απαγχόνιζαν. Παρόλο που ο προνοητής θέλησε να συναντήσει τους στασιαστές και να μιλήσει μαζί τους, αυτοί ούρλιαζαν όλο και περισσότερο στην είσοδο της κατοικίας του, λιθοβολώντας με λύσσα το οίκημα και δύο πέτρες κτύπησαν στο στήθος τον προνοητή.

Οι πηγές που αφορούν τη στάση του 1566 όχι μόνο μας παρέχουν την παλαιότερη έως σήμερα γραπτή αναφορά στην Αποκριά στη μεγαλόνησο, όπως και άλλοτε έχουμε επισημάνει σε δημοσιεύματά μας, αλλά μαρτυρούν και ότι η στάση αυτή πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά και μόνο από τη λαϊκή τάξη. Ενδιαφέρουσες είναι και οι πληροφορίες για τα επαγγέλματα κάποιων από τους στασιαστές. Ένας από αυτούς και μάλιστα από τους πρωταίτιους, όπως ήδη αναφέρθηκε, ήταν και ο Κυριάκος Λαός που κατασκεύαζε κασέλες, ένας Μπενέττος ήταν ειδικός στο να κατασκευάζει σέλες για τα άλογα, ο Χριστοφής του Μίσσια ήταν ψαράς στην πρωτεύουσα και ένας με το όνομα Γιώργης του Μηνά πωλούσε παστελάκι. Και εδώ έχουμε την παλαιότερη έως σήμερα γραπτή πηγή για το παστελάκι, το παραδοσιακό αυτό προϊόν της Κύπρου αλλά και ταυτόχρονα μνεία στο "φαγητό του δρόμου". Το παστελάκι, άλλωστε, στο παρελθόν το πωλούσαν πλανοδιοπώλες. Τέλος, ένας από τους πρωταίτιους ήταν ιερέας, ο οποίος επίσης απαγχονίστηκε μαζί με τον Κυριάκο Λαό και κάποιον Ιερώνυμο, στις 13 Απριλίου 1567, ως υποκινητές της στάσης της Αποκριάς της 26ης Φεβρουαρίου 1566. Ο ιερέας αυτός λειτουργούσε, σύμφωνα με μια μαρτυρία, στον ναό των Αγίων Σαράντα (Santa Quaranta) της Λευκωσίας. Ας σημειωθεί ότι πρόκειται για την έως σήμερα μοναδική αναφορά την οποία διαθέτουμε για τον εν λόγω παντελώς άγνωστο ναό της πρωτεύουσάς μας...

Όσο για τους άρχοντες που έσπευσαν να καταθέσουν εναντίον των φτωχών ανθρώπων που διεκδικούσαν το δικαίωμά τους στον επιούσιο, φαίνεται να έμειναν ικανοποιημένοι με την εκτέλεσή τους. Τρία χρόνια μετά η Κύπρος περνούσε στην εξουσία των Οθωμανών και η μοίρα των αρχόντων, όπως και ολόκληρης της Κύπρου, άλλαζε παντελώς. Ήταν βέβαιο ότι ο μεγάλος κίνδυνος τελικά δεν προερχόταν από τους στασιαστές, αλλά από το αντίπαλον δέος... ΕΝΘΕΤΟ: Η πρώτη στάση: Η στάση του 1566 ήταν η πρώτη από τρεις εξεγέρσεις στην πρωτεύουσα της Κύπρου επί Βενετοκρατίας με αιτία την έλλειψη ψωμιού