Το πιο περίεργο θέαμα είναι να παρακολουθείς τον πόλεμο στην Ουκρανία

ΠΑΡΑΘΥΡΟ Δημοσιεύθηκε 14.3.2022

Γράφει η Lily Loofbourow για το περιοδικό Slate

Παρατηρώντας κανείς τις δημόσιες τοποθετήσεις από τότε που ξεκίνησε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τόσο των ειδικών όσο και από διαδικτυακούς ειδικούς και μη, υπάρχιε ένας μεγάλος ενθουσιασμός για τον Ουκρανό Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Για έναν τύπο, ο οποίος ήταν κωμικός, η ηγεσία του έχει επιδείξει ικανότητες που πολλοί άνθρωποι -ιδιαίτερα σε διαδικτυακά στρατιωτικά γκρουπ που διάβασα, με νεαρά μέλη του στρατού και βετεράνους- δεν έχουν δει παρά μόνο σε ταινίες και βιβλία Ιστορίας. Έχοντας ενηλικιωθεί σε έναν κόσμο όπου οι παγκόσμιοι ηγέτες είναι τόσο προστατευμένοι από τον προσωπικό κίνδυνο που ομάδες ασφαλείας τούς απομακρύνουν με την πρώτη μυρωδιά του κινδύνου, πολλά μέλη του αμερικανικού στρατού μένουν έκπληκτοι που ένας αρχιστράτηγος θα διακινδύνευε πραγματικά το δικό του/της τομάρι - πόσω μάλλον να ανακοινώσει ευθαρσώς, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες του πρόσφεραν ασφάλεια, ό,τι χρειάζεται «πυρομαχικά, όχι ταξί». Ένα μέλος στο διαδικτυακό γκρουπ του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ είχε αναρτήσει πως «Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι ένας τόσο ικανός ηγέτης που εμπνέει τόσο πολύ που δεν έχουμε δει κάτι παρόμοιο», με κάποιο άλλο μέλος να απαντά πως: «Ναι. Θα ακολουθούσα αυτόν τον τύπο ακόμα και στην κόλαση». Η ιδέα ενός πολιτικού ηγέτη που είναι πρόθυμος να πεθάνει με τον λαό του έχει εντυπωσιάσει πολλούς και εκτός στρατού, ως αδιανόητα γενναίο. Και είναι κάτι περισσότερο από συναρπαστικό. Ο Ζελένσκι έχει γίνει ήρωας για μεγάλο μέρος του κόσμου εμπνέοντας ακόμη και πολίτες άλλων εθνών οι οποίοι προσφέρονται ως εθελοντές για να πολεμήσουν για την Ουκρανία. Εάν αυτός ήταν ένας πόλεμος πληροφοριών για τις καρδιές και τη γνώμη μιας μεγάλης μερίδας του κόσμου, η Ουκρανία θα είχε αναμφίβολα κερδίσει.

Ένας τόσο επιτυχημένος πόλεμος πληροφοριών αξίζει να εξεταστεί καλύτερα για να κατανοηθούν καλύτερα οι επιθυμίες, που το ουκρανικό φαίνεται τόσο θεαματικά να ικανοποιεί το διεθνές κοινό (πέρα από τη λογική ηθική συμπάθεια που δέχεται η χώρα). Ο θρύλος του Ζελένσκι, αν και δεν είναι ψεύτικος, δεν είναι επίσης καθαρά πραγματικός. Παράγεται αρκετά επιδέξια. Αυτός είναι ένας παρεμβατικός πόλεμος για να προσελκύσει ένα συγκεκριμένο είδος διεθνούς αλληλεγγύης -σε έναν παγκόσμιο αγώνα- που δεν έχει υπάρξει εδώ και πολύ καιρό.

Και λειτουργεί: Υπάρχει μια μέθη στην έκρηξη του φιλοουκρανικού αισθήματος. Η οργή του κοινού για λογαριασμό των Ουκρανών έχει ξεπεράσει τις επίσημες κυρώσεις περνώντας σε μια πληθώρα από παράξενα μικρές πρωτοβουλίες -όπως μπαρ που δεν σερβίρουν πλέον ρωσική βότκα- με σκοπό να αναγνωρίσουν την κακία του επιτιθέμενου. Οι φιλοουκρανοί παρατηρητές λένε κάποια τρελά πράγματα καθώς προσπαθούν να εξηγήσουν την οργή και τη θλίψη τους για την εισβολή, και οι εκφραστικές ακρότητες λένε πολλά. Ένας δημοσιογράφος είπε, για παράδειγμα, ότι «τους συνέβη το αδιανόητο. Αυτό δεν είναι ένα αναπτυσσόμενο έθνος του τρίτου κόσμου. Αυτή είναι η Ευρώπη». Ο ξένος ανταποκριτής του CBS News, Charlie D'Agata, δήλωσε την περασμένη Παρασκευή ότι η Ουκρανία «δεν είναι μια χώρα, με όλο τον σεβασμό, όπως το Ιράκ ή το Αφγανιστάν, όπου οι συγκρούσεις μαίνονται για δεκαετίες. Αυτή είναι μια σχετικά πολιτισμένη, σχετικά ευρωπαϊκή -πρέπει να επιλέξω προσεκτικά αυτές τις λέξεις επίσης- χώρα, όπου δεν θα το περίμενες ούτε θα ήλπιζες ότι θα συμβεί». Αργότερα ζήτησε συγγνώμη, αλλά είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι ακριβώς εννοούσε, γιατί μπορεί να μην είναι κομψό ή περιεκτικό, αλλά είναι ενδεικτικό. Αυτά δεν είναι μεμονωμένα επεισόδια. Κάτι περίεργο συμβαίνει, και νομίζω ότι είναι το εξής: Τα αισθήματα υπέρ της Ουκρανίας συσπειρώνονται γύρω από μια ενιαία ταυτότητα που δεν είχε πραγματική, λαϊκή διεθνή σημασία εδώ και πολύ καιρό. Μιλάω για τη «Δύση» - για την οποία ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει ταχθεί εναντίον, αλλά και οι ίδιοι οι Δυτικοί δεν έχουν υπερασπιστεί, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια, με μεγάλη ιδεολογική πίστη.

Και αυτά είναι συναισθήματα που διαμορφώνονται και εμπνέονται εν μέρει από την «κινηματογραφική» ποιότητα των πλάνων που προέρχονται από την Ουκρανία.

Πάρτε για παράδειγμα τον Ζελένσκι. Έγινε αστέρι γιατί ήταν ήδη ένα. Ο τύπος έχει μεγάλα δραματικά ένστικτα. Κάνει γενναία πράγματα και τα διαδίδει τεχνηέντως σε όλα τα Μέσα. Σε ένα viral κλιπ, είναι μόνο με ένα μπλουζάκι, αξύριστος, απαντώντας σε ερωτήσεις στην κάμερα λίγο πριν ενημερωθεί ότι το Μνημείο του Ολοκαυτώματος βομβαρδίζεται: «Αυτή είναι η Ρωσία, τα συγχαρητήριά μου». Το κλιπ έχει κυκλοφορήσει ως επί το πλείστον ως «βίντεο αντίδρασης». Ο κόσμος ενδιαφέρεται εξαιρετικά να παρακολουθήσει την αντίδραση του Ζελένσκι. Απευθύνεται ανεπίσημα στον λαό του, στον κόσμο που παρακολουθεί, ακόμη και στον ρωσικό πληθυσμό με εξαιρετικά επιλεγμένα μηνύματα: Οι Ουκρανοί πολεμούν με όλο τους το είναι, το ρωσικό κράτος χάνει και κάνει λάθη, αλλά και αυτό είναι κρίσιμο για τη θεατρικότητά του- οι στρατιώτες του εχθρού αξίζουν συμπάθειας: «Ακόμη και απλοί αγρότες αιχμαλωτίζουν Ρώσους στρατιώτες κάθε μέρα, και όλοι λένε το ίδιο πράγμα: Δεν ξέρουν γιατί είναι εδώ», είπε ο Ζελένσκι σε συνέντευξη Τύπου. «Αυτοί δεν είναι πολεμιστές μιας υπερδύναμης. Αυτά είναι μπερδεμένα παιδιά που έχουν χρησιμοποιηθεί. Πάρτε τα σπίτι».

Ο Ζελένσκι υποδύθηκε έναν δάσκαλο του οποίου το ξέσπασμα κατά της διαφθοράς έγινε viral και τον έκανε Πρόεδρο. Μετά έγινε και στην πραγματικότητα Πρόεδρος. Κατανοεί τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο- και πώς να χρησιμοποιήσει καλύτερα τον σύνδεσμο που ήδη ένιωθαν οι άνθρωποι μαζί του (έδωσε το ίδιο όνομα στο πολιτικό του κόμμα με την τηλεοπτική του σειρά). Ο σεβασμός του στην τέχνη είναι εμφανής στις επιλογές του στο κυβερνητικό σχήμα και υποδηλώνει έντονα ότι βλέπει πολλούς τρόπους που ο κόσμος του θεάματος μπορεί να είναι χρήσιμος στην κυβέρνηση: Η κυβέρνησή του περιλαμβάνει περίπου τρεις δωδεκάδες άτομα που συνδέονται με την εταιρεία παραγωγής του, μερικοί από τους οποίους υπηρετούν στην εθνική ασφάλεια ή στην υπηρεσία πληροφοριών σε θέματα άμυνας. Ένας ανώτερος αξιωματούχος ήταν παραγωγός ταινιών και δικηγόρος μέσων ενημέρωσης. Ο Ζελένσκι έκανε έναν πρώην σκηνοθέτη, επικεφαλής της εγχώριας υπηρεσίας πληροφοριών και ένας από τους επικεφαλής προεδρικούς συμβούλους του είναι σεναριογράφος και παραγωγός του οποίου τα κύρια έργα του είναι μια επιτυχημένη ρομαντική κωμωδία και μια τηλεοπτική σειρά που ονομάζεται «Τα Πεθερικά».

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια ομάδα καλύτερα εξοπλισμένη για να αφηγηθεί μια κοσμοϊστορική στιγμή -ακόμα και μια στιγμή που δεν την διάλεξε. «Σκέφτονται διαφορετικά», είπε ο Tymofiy Mylovanov, πρώην υπουργός Οικονομικών στους New York Times τον Δεκέμβριο σχετικά με τους βετεράνους της showbiz στην κυβέρνηση. «Σκέφτονται με όρους δραματουργίας. Σκέφτονται 'Ποιος είναι ο κακός, ποιος είναι ο ήρωας, ποιο είναι το τρενάκι των συναισθημάτων';».

Κανείς δεν θα μπορούσε να κατηγορήσει τον τρόπο που χειρίζονται τα συναισθήματα σε αυτό το κυβερνητικό σχήμα ή την ικανότητα με την οποία διαχώρισαν τους πολίτες σε ήρωες και κακούς. Ή -στον βαθμό που αυτό αποτελεί την εξαιρετικά υψηλού κινδύνου «ακρόαση» της Ουκρανίας για εισαγωγή στη «Δύση»- τη δεξιοτεχνία με την οποία έχουν αξιολογήσει τις ενέργειές τους για να κινητοποιήσουν ειδικά τις δυτικές ευαισθησίες.

Η δυτικοποίηση

Η ταύτιση με τη Δύση είναι ένα ακανθώδες θέμα, και δεν θέλω να υπεισέλθω πολύ βαθιά σ' αυτό εδώ, ακριβώς επειδή έχει γίνει ασαφής, μια αποδιαρθρωμένη και κάπως ενοχλητική έννοια. Η ιδέα της Δύσης είναι ουσιαστικά νοσταλγική. Δεν ήταν, εδώ και πολλές δεκαετίες, μια ιδέα γύρω από την οποία οι ίδιοι οι Δυτικοί συσπειρώνονται, ή ένας φακός μέσα από τον οποίο πολλοί από αυτούς βλέπουν συνειδητά, τουλάχιστον, τον εαυτό τους (αν και οι κάτοικοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πιο πιθανό να ταυτιστούν με αυτήν από ό,τι, ας πούμε, οι Αμερικανοί). Αυτές τις μέρες ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως από τους επικριτές και τους φαινομενικά αντιπάλους της ή από χριστιανούς εθνικιστές που βλέπουν τους εαυτούς τους να υπερασπίζονται την έννοια αυτή.

Δεν εννοώ ότι είναι χωρίς δύναμη. Οι δυτικοί έχουν ασκήσει τεράστια δύναμη και βοήθησαν να προκληθούν σημαντικά και ευρέως διαδεδομένα αποτελέσματα, μεταξύ των οποίων ο ιμπεριαλισμός και ο ρατσισμός. Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος που έχει τεθεί σε αχρηστία. Πολλά από τα αποτελέσματά του δυτικού κόσμου ήταν εφιαλτικά, και έτσι η ικανότητά του να δημιουργεί ένα είδος υπερεθνικισμού ικανό να δεσμεύει τις χώρες μεταξύ τους έχει από καιρό παρακμάσει. Η διάλυση οποιασδήποτε συναίνεσης αξιών και στόχων μεταξύ των δυτικών συμμάχων έχει ξεκινήσει εδώ και τόσο καιρό που μια νέα έννοια, η «Westlessness (Αποδυτικοποίηση)», έχει εμφανιστεί για να ονομάσει τον τρόπο με τον οποίο οι ιδεολογικοί πόλοι απομακρύνονται από τη συνοχή που πρόσφερε κάποτε η Δύση. Τόση που η Μεγάλη Βρετανία ψήφισε υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ και ο Ντόναλντ Τραμπ φέρεται να ήθελε να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ.

Αλλά πόσο άλλαξε αυτό την περασμένη εβδομάδα! Αν οι αντιδράσεις στο θέαμα της ουκρανικής αντίστασής μας λένε κάτι, είναι ότι η Δύση μπορεί να ανεβαίνει ξανά -αν όχι ως πολιτιστικός μονόλιθος, τουλάχιστον ως μια ασαφής αλλά «θετική» ταυτότητα για να συσπειρωθεί και να αγκαλιάσει την Ουκρανία. Η κατηγορία είναι τόσο σκουριασμένη από αχρηστία που οι άνθρωποι που κατά τα άλλα ήταν σκεπτόμενοι ή δύσπιστοι σχετικά με τον σωβινισμό, ξαφνικά ζητωκραυγάζουν πάνω από κλιπ με αντιαρματικά πυρά, κάνουν προκλητικά μονόστηλα να γίνονται viral και λένε κάθε είδους (στην καλύτερη περίπτωση υπονοούμενα) ρατσιστικά πράγματα, ενώ βρίσκονται στη μέγγενη ενός μυώδους διεθνισμού που δεν έχουμε συνηθίσει να αισθανόμαστε.

Κανείς δεν συγκινείται από τα Ηνωμένα Έθνη! Όμως ο κόσμος συγκινείται με βίντεο Ουκρανών ποδοσφαιριστών να αγκαλιάζονται στο γήπεδο. Η συναίνεση γύρω από το φιλοουκρανικό αίσθημα, που σφυρηλατήθηκε σε μεγάλο βαθμό μέσα από τόσο οργανικά όσο και κατασκευασμένα φιλοουκρανικά μίντια, είναι απίστευτα έντονη. Υπερβαίνει τις συνήθεις εθνικές κατηγορίες και εθνικά συμφέροντα.

Τα νέα από τα μέσα ενημέρωσης που έρχονται από την Ουκρανία είναι πραγματικά σπαρακτικά και τρομακτικά- φυσικά προκαλούν τους θεατές σε ακραία συναισθήματα. Ως άνθρωπος που πιθανότατα ζεις επίσης στη «Δύση», πιθανότατα το έχεις βιώσει αυτό: έχετε παρασυρθεί, ίσως παρά τη θέλησή σας, και έχετε συγκινηθεί -όχι μόνο για να υποστηρίξετε τους Ουκρανούς και τις επιδείξεις θάρρους και ψυχραιμίας τους κατά τη διάρκεια αυτής της απελπισμένης τελευταίας αντίστασης ενάντια σε μια εισβολική δύναμη- αλλά και για το είδος της οργής για τον Πούτιν που οδηγεί κάποιον να επευφημήσει στην προοπτική αντιποίνων ή χειρότερα: της κλιμάκωσης. Βέβαια, μπορεί να ήσασταν αντιπολεμικοί ή μακροχρόνιοι επικριτές του αμερικανικού παρεμβατισμού και της πώλησης όπλων, αλλά μέσα στη δίνη όλων αυτών, δεν έχει πάντα σημασία. Οι πεποιθήσεις μπορούν να παρακαμφθούν ή τουλάχιστον να ανατραπούν προσωρινά από το ζοφερό και απλό δράμα μιας στιγμής, και το κλιπ με τους στρατιώτες του Snake Island που λένε στους Ρώσους «άντε γαμήσου» πριν σκοτωθούν και οι 13 (όπως μας είπαν αρχικά) έγινε αμέσως σύμβολο, επειδή χτύπησε κάθε συναρπαστική, τρομακτική, σπαρακτική χορδή.

Η ανάσταση της δυτικοποίησης -αν είναι αυτό, και ακόμη και αν αποδειχθεί προσωρινή- θα απαιτήσει κάποια εγρήγορση. Εάν πρόκειται για μια ουσιαστικά νοσταλγική αντίσταση που φθίνει εδώ και καιρό, θα παρασύρει επίσης πολλά κακά πράγματα που έχουν μισοεξεταστεί. Οι Ουκρανοί αντιστάτες απολαμβάνουν σε ένα επίπεδο υποστήριξη και συμπάθεια που δεν λαμβάνουν οι κατεχόμενοι Παλαιστίνιοι (για παράδειγμα). Οι Ουκρανοί πρόσφυγες γίνονται δεκτοί και φιλοξενούνται με ενθουσιασμό και ζεστασιά που οι «μη δυτικοί» πρόσφυγες δεν έχουν λάβει ποτέ (και υπάρχουν αναφορές για μη λευκούς που προσπαθούν να φύγουν από την Ουκρανία και αντιμετωπίζονται διαφορετικά). Είναι δύσκολο για τους δυτικούς που δεν έχουν συνηθίσει να σκέφτονται τον εαυτό τους με αυτόν τον τρόπο να αισθανθούν τι προκαλεί αυτό το είδος των μίντια -ακραίο θαυμασμό για κάποιον που βλέπουν ως μέλος της ομάδας μας και θέλουν να βοηθήσουν- χωρίς να πέσουν σε πολύ ατυχείς κατασκευές που ξεκαθαρίζουν ότι υπάρχει ακόμα ένα «εμείς» που έχουμε στο μυαλό μας, που υπάρχει σε συγκεκριμένη αντίθεση με έναν αποκλεισμένο «αυτοί».

Ο Πούτιν έπεσε στην παγίδα που ο ίδιος έστησε

Έχω προβληματιστεί σχετικά με μια όχι λιγότερο νοσταλγική ποιότητα που παρατηρώ στην ανταπόκρισή μου σε αυτά τα κλιπ, την οποία δεν ξέρω ακριβώς πώς να τοποθετηθώ. Σκέφτομαι την Ουκρανή που λέει στους Ρώσους στρατιώτες να φυλάνε ηλιόσπορους στις τσέπες τους, ότι κάτι καλό μπορεί να φυτρώσει όταν πεθάνουν εκεί, ας πούμε, ή τον Ζελένσκι να τρώει σε ένα ταπεινό περιβάλλον με τα στρατεύματά του. Ονόμασα αυτά τα αποσπάσματα «κινηματογραφικά», αλλά αυτό που πραγματικά εννοώ, νομίζω, είναι ότι μου προκαλούν συναισθήματα που είχα όταν παρακολουθούσα ταινίες για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: ο τελευταίος «ευγενής» πόλεμος, αυτός με ένα ξεκάθαρο κακό, για τον οποίο έγιναν χιλιάδες ταινίες που θυμίζουν πώς οι γενναίοι Σύμμαχοι πολέμησαν τους κακούς ναζί και τις θυσίες που έκαναν. Στο παρελθόν έχω υποβαθμίσει σθεναρά αυτά τα συναισθήματα στον τομέα της μυθοπλασίας - ένα πεδίο όπου περιμένω να με χειραγωγήσουν και δεν αντιστέκομαι υπερβολικά. Δεν είναι ότι δεν πιστεύω ότι η σπουδαιότερη γενιά πολέμησε για τον σωστό σκοπό, αλλά σίγουρα έχω υποθέσει ότι ο ηρωισμός των Συμμάχων και οι καλοί ήρωες του πολέμου και οι επιζώντες έχουν λουστραριστεί και μονταριστεί προκειμένου να γίνουν καλύτερες ταινίες. Καθώς δεν υπήρξαν τέτοιοι «ευγενείς πόλεμοι» στη ζωή μου, δεν πιστεύω πραγματικά ότι υπάρχει αυτή η κατηγορία. Για να το πω ευθέως: Τα πράγματα που ένιωσα παρακολουθώντας ταινίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου δεν είναι αυτά που ένιωσα ή περιμένω να νιώσω για πραγματικά γεγονότα.

Αυτό είναι που κάνει τα ουκρανικά πλάνα που κυκλοφορούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσο αποτελεσματικά: Όντως αισθάνεται κανείς αυτά τα πράγματα. Υπάρχει μια αναζωογονητική ηθική απλότητα σε όλα αυτά που ενισχύεται μόνο από τον χαρακτηρισμό Ρώσων στρατιωτών από τον Ζελένσκι ως μπερδεμένα παιδιά που χρησιμοποιούνται από μια κακή επίδοξη αυτοκρατορία που προσπαθεί να κάνει comeback. Μπορούμε να αισθανόμαστε εκπληκτικά καλά με την πλευρά που επιλέξαμε.

Για όλα όσα έχουν γραφτεί για την ιδιαιτερότητα της παρακολούθησης ενός πολέμου μέσω των μεταδόσεων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αυτό μου φάνηκε περισσότερο σαν μια συλλογική επιστροφή σε μια περίοδο της ιστορίας που δεν έζησα ποτέ, παρά σαν ένας «πόλεμος μιμιδίων» με την πιο σύγχρονη έννοια. Οι ουκρανικοί ηρωισμοί που γίνονται viral μοιάζουν, ελλείψει καλύτερης έκφρασης, με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι παράξενο να βλέπεις τι κάνουν τέτοιου είδους πλάνα -σε ένα πραγματικό περιβάλλον- σε ανθρώπους που έχουν εκτεθεί κυρίως σε φανταστικές εκδοχές τους.

Σημασία έχει ότι πτυχές της ιστορίας που παρακολουθούμε και ζούμε τώρα έχουν αποδειχθεί ότι δεν είναι αληθινές. Οι 13 Ουκρανοί στρατιώτες που σκοτώθηκαν από Ρώσους στο Snake Island, για παράδειγμα, αποδείχθηκε ότι επέζησαν. Αναρωτήθηκα πόση σημασία έχουν αυτά τα πολύ καλά νέα όσον αφορά το στάτους της «Μάχης του Snake Island» ως πρώιμου μύθου στην εξελισσόμενη ιστορία αυτού του πολέμου. Αμφιβάλλω ότι το βίντεο θα είχε γίνει τόσο viral αν δεν είχε φτιαχτεί ως η γενναία, ένδοξη τελευταία πράξη του στρατιώτη πριν από τον θάνατο. Ομολογώ ότι αναρωτήθηκα επίσης αν ο Ζελένσκι ήξερε ότι ήταν ζωντανοί όταν ανακοίνωσε ότι δεν ήταν. Πάντως, ήταν μια τρομερή καλοφτιαγμένη ιστορία.

Δεν έχω ξοδέψει καθόλου χρόνο εδώ στις προσπάθειες προπαγάνδας υπέρ της Ρωσίας, αλλά έχω μείνει έκπληκτη με το πόσο άσχημα ανταποκρίθηκαν στη στιγμή αυτή του πολέμου. Τα τελευταία χρόνια μάς έχουν διδάξει να θεωρούμε τους Ρώσους ως εγκέφαλους ειδικά στον λεγόμενο πόλεμο της πληροφορίας και της προπαγάνδας- ειδικούς στο να παίζουν με τις αμερικανικές αδυναμίες ώστε να μεγιστοποιούν τις εσωτερικές διαιρέσεις και να υποδαυλίζουν το είδος της διχόνοιας που θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο. Πίστευα ότι μας είχαν απόλυτα στο χέρι. Είναι λοιπόν ειρωνικό το γεγονός ότι οι υπαρξιακοί φόβοι του Πούτιν για τη «Δύση» μπορεί κατά λάθος να αναζωογονηθούν -μια έννοια της Δύσης που είχε μεγαλύτερη σημασία γι' αυτόν παρά για τους Δυτικούς, οι οποίοι, τουλάχιστον για ένα διάστημα, είχαν σιγά σιγά ξεχάσει να σκέφτονται τους εαυτούς τους με αυτόν τον τρόπο.

Εικονογράφηση φωτογραφιών: Elizabeth Brockway / The Daily Beast / Getty