Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως/Φωτογραφία: Ελένη Παπαδοπούλου

Σταύρος Αντωνόπουλος υπογράφει δύο σκηνογραφικές δουλειές -στο Θέατρο Ένα και στον ΘΟΚ- που θα δούμε σύντομα στη σκηνή και ξεκίνησε ήδη να εργάζεται για τη νέα του εικαστική έκθεση. Μιλά στο "Π" για τις δύο του ιδιότητες και δηλώνει ευθαρσώς πως στο θέατρο, πλήττει

Κάθε νέα δουλειά του Σταύρου Αντωνόπουλου είναι και αφορμή για μια συνομιλία μαζί του. Σκηνογράφος, ενδυματολόγος και εικαστικός, δημιούργησε το πρώτο του έργο για το θέατρο στον ΘΟΚ το 1986. Ξέρει τα μέσα και τα έξω της θεατρικής πραγματικότητας του τόπου, αλλά την παρακολουθεί πάντα από απόσταση. Αποσύρεται όταν είναι εικαστικός και κοινωνικοποιείται όταν είναι σκηνογράφος. Δηλώνει πρώτα εικαστικός αλλά -λόγω επικαιρότητας- η συζήτηση ξεκινά από την ενασχόλησή του με τη σκηνογραφία:

"Συνήθως είναι μαρτυρική. Αποφάσισα πολλές φορές -και το υλοποίησα ώς ένα σημείο- να εγκαταλείψω. Ακριβώς μετά τους "Βρικόλακες", απείχα για τέσσερα χρόνια. Επανήλθα αλλά δεν μου δίνει ευτυχία το θέατρο. Αντίθετα, πλήττω και είναι λίγο ανώφελο. Μου προκαλεί πλήξη. Δεν βρίσκω πια χαρά στο θέατρο. Ούτε έχω να πω κάτι στην ουσία.

Τότε; Δεν ξέρω. Πρέπει να το αποφασίσω. Αλλά δεν θεωρώ πως είμαι του θεάτρου. Θεωρώ τον εαυτό μου εικαστικό.
Όμως τώρα συμμετέχεις σκηνογραφικά σε δύο παραστάσεις.
Ναι, και νομίζω πως θα είναι αμφότερες ευπρεπείς παραστάσεις σκηνογραφικά. Πάντα ήμουν διττή προσωπικότητα. Και έτσι και αλλιώς. Πάντα έβγαινε αυτό τόσο στην εικαστική μου δουλειά, στις δύο διαστάσεις, αλλά και στις τρεις διαστάσεις, στο θέατρο. Είναι τα ίδια πράγματα αλλά συγχρόνως διαφορετικά. Εμπεριέχει το θέατρο εικαστικό κομμάτι, εμπεριέχει και η εικαστική μου δουλειά θεατρικότητα. Πάντα έμπαινε το ένα στο άλλο για κάποιο λόγο. Ακούσια. Στο θέατρο, βέβαια, εγκαταλείπεις την απομόνωση για να συνδιαλλαγείς με μια ομάδα ανθρώπων σε πολλά επίπεδα: τεχνικά, διαπροσωπικά, ψυχολογικά αν θέλεις. Παίζουν διάφορα πράγματα στο θέατρο. Δεν μου αρέσουν όλα, αλλά πάντα αφήνουν κάτι. Αλλά το θέατρο μού προκαλεί φόβο. Ο όγκος δουλειάς, η ανάγκη να είσαι καλός ενώ βλέπεις ότι δεν οδηγείται σε καλό αποτέλεσμα, πολλές φορές. Κάποιες φορές οδηγείται και νιώθεις ευχαρίστηση. Πολλά πράγματα δεν μπορείς να τα ελέγξεις, δεν εξαρτώνται από σένα. Όλοι καταβάλλουν προσπάθειες: οι τεχνικοί, με τους οποίους έχω καλή σχέση - και το εννοώ. Δεν είναι επίπλαστη η σχέση, συμπαθώ ιδιαίτερα τους ανθρώπους που δουλεύω μαζί τους, γιατί αν δεν ήταν αυτοί, δεν θα είχα το αποτέλεσμα της δουλειάς που έχω. Αν ισχυριστεί κανείς κάτι τέτοιο, θα ήταν μεγάλη ανοησία. Αλλά δεν εξαρτάται από σένα. Πάντα προσκρούεις σε πράγματα: δεν υπάρχει το τάδε υλικό, η ιδέα δεν μπορεί να βγει με τις λύσεις που προτείνονται, οικονομικά δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια και θα πρέπει να συμβιβαστώ. Άρα η ιδέα μου... πάει περίπατο και θα πρέπει να συμβιβαστώ με λύσεις μέτριες. Ή θα πρέπει να καλύψω την οικονομική μου δυσχέρεια με μια εξυπνάδα. Αν την έχω, καλώς. Έχει πάντως ένα ενδιαφέρον. Κάποτε έχει μαγεία το θέατρο. Όλα οδηγούν στο τελικό αποτέλεσμα. Όλα αρχίζουν για να οδηγήσουν στο τελικό αποτέλεσμα. Και εκείνο, ίσως, που άρχισε να με ενοχλεί φοβερά είναι το εφήμερο του θεάτρου. Ναι, μένει στη μνήμη μια καλή παράσταση. Ο κόσμος μιλούσε για χρόνια στη Θεσσαλονίκη μετά το έργο "Το φονικό στην εκκλησιά" [σ.σ. για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, 1993]. Ακόμη μιλούν για τη "Μαρία Στούαρτ" που κάναμε με τον Ιορδανίδη στον ΘΟΚ [σ.σ. 1993]. Αυτά τα ξέρουμε κι εμείς οι ίδιοι. Ξέρουμε πότε έχουμε κάνει καλή δουλειά. Έχουμε, λοιπόν, τις περιπτώσεις όπου λέμε "μπράβο, άξιζε τον κόπο". Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, προδίδεσαι και από τον εαυτό σου, και από τους άλλους. Είναι αυτονόητο. Δεν φταίει κανείς. Σου λέει κάποιος "είμαι μέτριος, δεν μπορώ να ανεβώ". Προσπαθείς να τον ανεβάσεις αλλά δεν ανεβαίνει. Έτσι το δέχεσαι. Γι' αυτό πλήττω στο θέατρο. Νιώθω πλήξη.


Θέλεις να έχεις έλεγχο στα πράγματα που κάνεις;
Πάντα. Μόνο και μόνο για να μην εκτεθώ στο τέλος. Γιατί ο φόβος της αποτυχίας για μένα είναι μεγάλη υπόθεση. Οι δέκα επιτυχίες δεν θα μετρήσουν μπροστά στη μία μικρή αποτυχία. Εκείνη η μικρή αποτυχία, θα είναι ανατρεπτική για μένα. Είναι ο τεράστιος φόβος της αποτυχίας, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.
Στην εικαστική δουλειά, υπάρχει ο έλεγχος. Σκέφτεσαι, εσύ είσαι και κανένας άλλος. Κι όπως είσαι, είσαι. Και τα πράγματα καταλήγουν όπως θα ήθελες ή -εν πάση περιπτώσει- κατά προσέγγιση όπως θα ήθελες. Και στο θέατρο πολλά πράγματα βγαίνουν, αλλά όχι πάντα και όχι όλα. Αυτή είναι η διαφορά.
Τουλάχιστον σε μια θεατρική δουλειά, μένει το εικαστικό κομμάτι.
Κατά τη γνώμη μου η εικόνα -δεν ξέρω αν αυτό που λέω είναι εγωιστικό γιατί είμαι σκηνογράφος- είναι πολύ σημαντική. Βλέπω. Και ακούω βέβαια, αλλά όταν βλέπω, πρέπει να κοιτάζω κάτι που με βοηθά να σκεφτώ. Συν η δράση βέβαια, η πλοκή και η ερμηνεία. Είναι όλα σημαντικά στο θέατρο. Δεν υπάρχει κάτι που να μπορείς να πεις πως υπερτερεί. Πρέπει όλα να είναι καλά.
Πάντως ζούμε στην εποχή της εικόνας και δεν ξέρω αν αυτό αντικατοπτρίζεται στη θεατρική πραγματικότητα της Κύπρου. Η εικόνα μπορεί να υπερτερεί όταν τα υπόλοιπα θεατρικά στοιχεία είναι υποδεέστερα. Και μου έχει τύχει σε παραστάσεις. Αλλά αυτό δεν με οδηγεί πουθενά. Μόνο σε μια άλλη παράσταση όπου θα νιώθω ξανά σαν πρωτάρης. Πάντα νιώθω ότι δουλεύω για πρώτη φορά.


Έτυχε να σκηνογραφήσεις το ίδιο κείμενο;
Ναι, με τις "Βάκχες" και τον "Γυάλινο κόσμο".


Σε τέτοιες περιπτώσεις τι γίνεται;
Πολύ φοβάμαι πως είσαι επηρεασμένος από την πρώτη φορά. Η επεξεργασία του κειμένου σού αφήνει πράγματα την πρώτη φορά και καταλήγεις να επαναλαμβάνεις τον εαυτό σου. Όσο κι αν θες να το αποφύγεις. Εκτός αν ο σκηνοθέτης σε εμπνεύσει τόσο πολύ, ώστε να σε οδηγήσει κάπου αλλού. Γιατί είμαι από τους σκηνογράφους που δεν εργάζονται ερήμην του σκηνοθέτη. Θεωρώ πως ο σκηνοθέτης έχει το πρόσταγμα. Εκείνος πρέπει να με καθοδηγήσει. Κάποτε αυτό συμβαίνει, κάποτε όχι ή, καλύτερα, συμβαίνει λιγότερο απ' όσο θα' πρεπε.

Τα σκηνικά σου είναι πάντα αναγνωρίσιμα και κινούνται στο μοτίβο του λευκού, μαύρου και κόκκινου που χρησιμοποιείς και στην εικαστική σου δουλειά.
Είμαι πάντα αφαιρετικός στο χρώμα. Σε ό,τι κάνω, είμαι στους τόνους του γκρίζου και του μαύρου. Ως εικαστικός δουλεύω με συμβολισμούς. Ίσως οι πιο έντονοι συμβολισμοί σκηνογραφικά ήταν στον "Οθέλλο". Όπου επικράτησαν τα χρώματα του ναζισμού, της ναζιστικής σημαίας. Όπως και στην εικαστική μου δουλειά. Το έργο στον ΘΟΚ θα είναι γκρίζο. Και στη "Μαρία Στούαρτ" ήταν όλα γκρίζα. Χρησιμοποιώ τα τρία χρώματα γιατί νιώθω ότι περικλείομαι από ένα περιβάλλον φασιστικό.

Πώς εννοείς αυτό το φασιστικό περιβάλλον;
Παρακολουθούσα ένα ντοκιμαντέρ για την άνοδο του Χίτλερ πριν από μερικές μέρες. Έδειχνε εικόνες μεγαλειώδεις για το πώς αυτός ο άνθρωπος κατάφερε να παρασύρει μια υπερμεγέθη μάζα ανθρώπων. Το πόσο η ασύλληπτη κακία και το ασύλληπτο μίσος βρήκαν διέξοδο, για μένα είναι απίστευτα μεγάλο. Η σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό που κυματίζει είναι καθηλωτική. Και εκείνη τη σημαία, την βλέπω γύρω μου: μέσα από τα διάφορα "απαγορεύω", τα διάφορα "δεν επιτρέπεται", μέσα από τις πολλές φορές που μας καταργούν και το ότι η ελευθερία συνθλίβεται από μέτριους, κακομούτσουνους που όμως κρατούν τα ηνία. Η ζωή μας οδηγείται. Κι εμείς την οδηγούμε, αλλά ώς ένα σημείο.
Πάντα είχα ένα πρόβλημα με την προσωπική μου ελευθερία. Γι' αυτό πολλές φορές ένιωσα να τη στερούμαι, να κόβεται η δυνατότητά μου, η ανάγκη μου. Και είπα πως το τελευταίο δικαίωμα που μου άφησαν είναι η ελευθερία του λόγου μου. Γι' αυτό λέω πάντα τη γνώμη μου και σκέφτομαι πώς είναι δυνατόν να υπάρχει κόσμος που δεν λέει την αλήθεια.

Το ψέμα στο θέατρο

Υπάρχει ένας συμβολισμός παρά ρεαλισμός στη δουλειά σου.
Πάντα θεωρούσα ότι το θέατρο είναι ένα ψέμα. Και τα σκηνικά ένα ψέμα πάνω στο ψέμα. Ό,τι κι αν διηγείται το θέατρο. Με εξαίρεση τις αρχαίες τραγωδίες, οι οποίες είναι το αγαπημένο μου είδος.

Γιατί;
Επειδή ανήκει σε μια άλλη διάσταση και όχι στη σφαίρα του θεάτρου. Είναι πέραν θεάτρου. Βρίσκω ότι έχει ένα βάθος περίεργο και απύθμενο. Ιστορίες και ιστορίες. Ο μύθος, οι χαρακτήρες, είναι από άλλη διάσταση. Και ναι, μεν, έχουμε τις αρχαίες τραγωδίες στο αίμα μας, αλλά δεν τις καταλάβαμε ακόμα. Ο Νίκος Χαραλάμπους έκανε μια μεγάλη στροφή στην αρχαία τραγωδία στον ελλαδικό χώρο. Έδωσε νέα πνοή. Νιώθω, όμως, πως πρέπει να οδηγηθεί πια κάπου αλλού. Δεν βρήκα εγώ τουλάχιστον τον τρόπο ακόμα, μέσα από τη δική μου δουλειά.

Θεωρείσαι ένας αφαιρετικός εικαστικός, αλλά η αρχαία τραγωδία αντιμετωπίζεται μαξιμαλιστικά σε μεγάλο βαθμό.
Έχει πάθος η αρχαία τραγωδία και παρόλη την εικόνα που βγάζω προς τα έξω, νομίζω πως έχω πάθος για τα πράγματα που κάνω. Η αφαίρεση στο θέατρο είναι μέρος του παιχνιδιού. Συνήθως ενώ τα σκηνικά μου είναι αφαιρετικά, τα κοστούμια μου είναι πολύπλοκα... μέχρι αηδίας. Αφαίρεση στο σκηνικό και πολυπλοκότητα στο σώμα. Στις τραγωδίες θέλω οι φιγούρες να φαίνονται πολύ πιο ψηλές απ' όσο είναι στην πραγματικότητα. Και αυτό επιχειρώ να το επιτύχω μέσα από τα κοστούμια. Να επιμηκύνονται λες κι είναι φιγούρες του Ελ Γκρέκο που φεύγουν από την πραγματικότητα.

+ Η θεατρική παράσταση με το έργο "Sweeney Todd" από το Θέατρο Ένα, σε σκηνοθεσία Ανδρέα Χριστοδουλίδη, κάνει πρεμιέρα την Τετάρτη, 15 Φεβρουαρίου. Η παράσταση "Η νύχτα είναι μάνα της μέρας" ανεβαίνει στη Νέα Σκηνή ΘΟΚ σε σκηνοθεσία Γιάννη Ιορδανίδη στις 9 Μαρτίου.

Υπάρχει μια εικόνα τρομακτική στα ζωγραφικά σου έργα, αλλά μετά διαβάζεις τον τίτλο και γελάς.
Αυτό! Παίζει πολύ με τον σαρκασμό.Αλλά γιατί σε τρομάζει η εικόνα;
Δεν είναι όλοι εξοικειωμένοι με την εικόνα μιας νεκροκεφαλής.
Έχεις δίκιο. Διασκεδάζω μέσα από τους συμβολισμούς. Γι' αυτό δεν τα βρίσκω τρομακτικά. Πάντα ασχολούμουν ουσιαστικά με την ιδέα του θανάτου αλλά δεν κατάλαβα ποτέ τι σημαίνει θάνατος.