Γράφει ο Χρίστος Λαζανιάς

Η κ. Ελλού Ραουνά και η κ. Αθηνά Χατζηαδάμου, η οποία διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής της, θυμούνται όταν οι γειτονιές των Λευκάρων ήταν γεμάτες κεντήτριες και εκφράζουν την ανησυχία τους για το μέλλον της τέχνης του λευκαρίτικου

Η κοινωνική πορεία ενός λαού είναι μια ασταμάτητη διάβαση από το παρελθόν, στο παρόν και το μέλλον. Καθετί που δημιουργεί ένας λαός και αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου, αποδεικνύοντας την ανεκτίμητη αξία του, παραδίδεται από γενιά σε γενιά και αποτελεί την ιστορική πορεία και τη φυσική του συνέχεια. Είναι η παράδοσή μας. Η προστασία και η ανάδειξή της έχουν καθοριστική σπουδαιότητα και είναι ατομική υποχρέωση και συλλογική ευθύνη.

Μέρος λοιπόν της παράδοσής μας είναι και το λευκαρίτικο κέντημα. Η παράδοση της κεντητικής τέχνης στα Λεύκαρα χρονολογείται στον 14ο αιώνα με επιδράσεις από ντόπιες τεχνικές, κεντήματα Βενετσιάνων ευγενών, αρχαιοελληνικά και βυζαντινά γεωμετρικά μοτίβα. Πέρα από την καλλιτεχνική του αξία αποτελούσε στο πέρασμα του χρόνου βασικό συστατικό στοιχείο της κοινωνικής συνοχής των κατοίκων των Λευκάρων. Η φήμη του λευκαρίτικου ήταν τόσο μεγάλη που σύμφωνα με την παράδοση τον 15ο αιώνα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επισκέφθηκε την Κύπρο και πήρε μαζί του στην Ιταλία κέντημα από τα Λεύκαρα το οποίο βρίσκεται στον καθεδρικό ναό Ντουόμο στο Μιλάνο. Τα λευκαρίτικα κεντήματα έχουν ταξιδέψει σε πολλά μέρη του κόσμου, Αμερική, Αγγλία, Αυστραλία, Ελλάδα, Ρωσία, Γαλλία, Καναδά κ.α. Να σημειώσουμε ότι το λευκαρίτικο συμπεριλήφθηκε στον παγκόσμιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO το 2009.

Σε μια επίσκεψή μας στα Λεύκαρα είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με δυο κεντήτριες. Την κ. Ελλού Ραουνά την οποία θα δείτε να κεντά έξω από το μαγαζί που διατηρεί στην πλατεία, κοντά στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και την κ. Αθηνά Χατζηαδάμου, η οποία διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής της και εκπροσωπεί μια παλαιότερη γενιά κεντητριών. Σήμερα δεν κεντά αλλά στο μυαλό της κουβαλά κάθε λεπτομέρεια της τέχνης του λευκαρίτικου. Θυμάται τα παλιά χρόνια όπου οι γειτονιές των Λευκάρων γέμιζαν με γυναίκες που κεντούσαν πλάι στις γλάστρες με τα γιασεμιά και τα γεράνια.
"Βελόνι, κλωστή και υπομονή..."

cof

Η κ.Ελλού Ραουνά

Πρώτος μας σταθμός ήταν το μαγαζί της κ. Ελλούς, η οποία συνεχίζει να είναι ακμαιότατη κεντήτρια: "Έχει 55 χρόνια που κεντώ. Έμαθα την τέχνη από την οικογένειά μου και τις γειτόνισσές μου. Οι μεγαλύτερες γυναίκες έδειχναν το κέντημα στις νεότερες για να μπορούμε να τις βοηθούμε. Δεν είχαμε τις εξόδους που έχουν οι σημερινοί νέοι. Οι παλιότερες Λευκαρίτισσες ήταν πολύ αυστηρές, ήθελαν τα κεντήματά τους να είναι στην εντέλεια. Αν δεν κάναμε καλό το σχέδιο, μας έβαζαν να το κόψουμε και να το κάνουμε ξανά για να μάθουμε σωστά την τέχνη. Προπάντων στο σχέδιο 'του ποταμού' πρέπει να είσαι πολύ συγκεντρωμένη, να μετρήσεις καλά τις κλωστές, διότι όταν χάσεις μια κλωστή, στο τέλος χάνεις όλο το σχέδιο. Νοσταλγώ τα παλιά χρόνια, όπου έρχονταν όλες οι γειτόνισσες εδώ στην πλατεία να κεντήσουμε, να πιούμε τον καφέ μας. Ακόμα συνεχίζω αυτή τη συνήθεια με δυο τρεις γειτόνισσές μου. Όταν δουλεύεις πάει το μυαλό σου αλλού και δεν σκέφτεσαι τα προβλήματα.

Το λευκαρίτικο έχει πάρα πολλά σχέδια, είναι κλωστή-κλωστή που λέμε. Χρησιμοποιούμε το ιρλανδικό λινό, ενώ τα πιο παλιά χρόνια χρησιμοποιούσαμε το κυπριακό, της βούφας που ήταν πιο χοντρό. Υπάρχει μια σταθερή βάση στην τέχνη του λευκαρίτικου. Στην πορεία όμως μαθαίνεις και κάνεις κάποια διαφορετικά σχέδια. Απαιτεί πολύ χρόνο, υπομονή, συγκέντρωση, χέρια, μάτια... είναι κουραστική ενασχόληση. Συνεχίζουμε όμως να κεντούμε γιατί είναι η δουλειά μας. Θα μου πεις, δεν κουράστηκες τόσα χρόνια; Όταν σου αρέσει κάτι το κάνεις με αγάπη". Το λευκαρίτικο κέντημα είχε σταθερή θέση στον θεσμό της προίκας που έπρεπε να έχει η κάθε μέλλουσα νύφη. "Η κάθε κοπέλα που επρόκειτο να παντρευτεί έπρεπε να φτιάξει τα μαξιλάρια της, τα τραπεζομάντιλα, τα σεντόνια της και έπρεπε να είναι όλα κεντημένα".

"Μεράκι και αγάπη για το κέντημα"

Στη συνέχεια της περιδιάβασής μας στα Λεύκαρα επισκεφθήκαμε την κ. Αθηνά, γνωστή κεντήτρια της προηγούμενης γενιάς, η οποία μας μετέφερε τις δικές της θύμησες και τη νοσταλγία της, τότε που η τέχνη αυτή ήταν στο απόγειό της. Η σύντομη, γεμάτη εικόνες αφήγησή της μας μεταφέρει στο χθες του λευκαρίτικου: "Είχα μεγάλο μεράκι και αγάπη για το κέντημα. Ήταν πολύ καλή κεντήτρια η μάνα μου και έμαθα πολλά. Κεντούσα από την ηλικία των 16. Την εποχή τη δική μου καθούμασταν στον δρόμο παρέες-παρέες όλες οι γειτόνισσες και κεντούσαμε μέχρι τη δύση του ήλιου. Όταν νύκτωνε δέναμε σε ένα σκοινί μια κρεμαστή λάμπα και καθούμασταν γύρω-γύρω. Υπήρχαν τότε οι έμποροι των κεντημάτων στο εξωτερικό, στη Σουηδία, την Αγγλία, την Αυστραλία, τη Γαλλία και μας έκαναν παραγγελίες. Τότε κεντούσαμε σε ζωθκιάτικο λινό και εκάμναμεν τις κλωστές με το αδράχτι, τις πλέναμε με το σαπούνι το πράσινο να ασπρίσουν και τις βάζαμε στον ήλιο να στεγνώσουν και μετά τις κεντούσαμε. Δεν υπήρχαν έτοιμες κλωστές - πιο μετά εμφανίστηκαν στο εμπόριο. Κεντούσαμε πολλές ώρες. Από όποια γειτονιά περνούσες θα έβρισκες γυναίκες να κεντούν. Σήμερα είναι μετρημένες οι γυναίκες στα Λεύκαρα που κεντούν το καλό, το γνήσιο λευκαρίτικο. Οι νεαρές δεν ενδιαφέρονται να μάθουν. Όλα τα σχέδια έχουν τη δυσκολία τους αλλά ο 'ποταμός' είναι από τα πιο δύσκολα. Μια φορά επαραγγείλαν μου από την Αυστραλία, κάλυμμα Αγίας Τράπεζας, το κέντησα σε γαλλικό λινό. Μάλιστα πήρε και βραβείο".

cof

H κ. Αθηνά Χατζηαδάμου

 Λευκαρίτικα απομίμηση

Όσοι επισκέπτονται τα Λεύκαρα και ενδιαφέρονται για γνήσια λευκαρίτικα κεντήματα θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί, γιατί όπως μας τόνισε η κ. Ελλού κυκλοφορούν και πολλά κεντήματα απομίμηση. "Δεν υπάρχουν μόνο γνήσια λευκαρίτικα αλλά και γνήσια κινέζικα. Ο κόσμος που έρχεται στα Λεύκαρα πρέπει να προσέχει, να ρωτά, αν πράγματι το κέντημα που θέλει να αγοράσει είναι γνήσιο λευκαρίτικο. Πολλοί δεν μπορούν να αναγνωρίσουν το μηχανοποιημένο. Το ύφασμα όμως που χρησιμοποιείται στο γνήσιο είναι το ιρλανδικό λινό ενώ στο κέντημα της μηχανής είναι διαφορετικό. Μάλιστα, έχει τύχει κάποιοι να αγοράσουν σε τιμή λευκαρίτικου κέντημα απομίμηση. Όσοι ασχολούμαστε με τα κεντήματα θα πρέπει να εξηγούμε στον επισκέπτη, ποιο είναι το ελληνικό, ποιο το κινέζικο και ποιο το λευκαρίτικο. Υπάρχει διαφορά στην τιμή".

Την τιμή καθορίζει η δουλειά

"Το λευκαρίτικο δεν έχει τιμή. Μπορείς να πάρεις ένα μικρό κομματάκι και να πληρώσεις περισσότερα απ' ό,τι να πάρεις ένα μεγάλο κέντημα. Την τιμή καθορίζει η δουλειά και η λεπτομέρεια. Ένα τραπεζομάντιλο μπορεί να σου πάρει και τρία χρόνια να το τελειώσεις. Από τα σχέδια, οι Κύπριοι προτιμούν τον 'ποταμό' και το 'βυζαντινό'. Οι ξένοι επίσης ενθουσιάζονται και προτιμούν να αγοράσουν ένα λευκαρίτικο έστω και πιο μικρό, παρά να αγοράσουν ένα κέντημα της μηχανής", επισημαίνει η κ. Ελλού.

Αγωνία για το μέλλον 

Η κ. Ελλού και η κ. Αθηνά δεν κρύβουν τη ρεαλιστική ανησυχία τους για το μέλλον της τέχνης του λευκαρίτικου. "Η παραγωγή λιγοστεύει. Οι νέες σήμερα δεν ασχολούνται με το κέντημα. Στα Λεύκαρα ασχολούνται γύρω στις 50 γυναίκες, ηλικίας άνω των 50 μέχρι 75 χρόνων. Με στεναχωρεί που η τέχνη αυτή σιγά-σιγά σβήνει. Γίνονται κάποιες προσπάθειες για να συνεχιστεί και να στηριχτεί αυτή η τέχνη αλλά δεν είναι αρκετές. Κάθε χρόνο έρχονται 10-15 κοπέλες για μια εβδομάδα και παρακολουθούν την τέχνη μας. Τι θα μάθουν όμως σε μια βδομάδα;", μας ανέφερε η κ. Ελλού.
"Άμα φύουν και αυτές που κεντούν σήμερα εννά τελειώσει το κέντημα. Ποια νέα έχει τον χρόνο και την υπομονή να κάτσει να κεντήσει;", διερωτάται η κ. Αθηνά εκφράζοντας μια αγωνία που συνδέεται με πολλά πολύτιμα κομμάτια της παράδοσής μας που σταδιακά σβήνουν και μπαίνουν διά παντός στις προθήκες των μουσείων. ΕΝΘΕΤΟ: Τέχνη και απασχόληση: Πέρα από την καλλιτεχνική του αξία, το λευκαρίτικο αποτελούσε στο πέρασμα του χρόνου βασικό συστατικό στοιχείο της κοινωνικής συνοχής των κατοίκων των Λευκάρων.