Ο όρος ιταλικός νεορεαλισμός, που καλύπτει ένα φάσμα εννέα χρόνων (1942-51), παρ’ ότι απροσδιορίστου πηγής, φέρεται να αντικατοπτρίζει την απορριπτική τάση της νεότερης γενιάς Ιταλών κινηματογραφιστών προς τις συμβάσεις του κλασικού ιταλικού κινηματογράφου, όπως αυτές εκφράζονται στα προπαγανδιστικά ιστορικά έπη και τα συναισθηματικά μελοδράματα, τις επονομαζόμενες «ταινίες των άσπρων τηλεφώνων» (telefono bianco). Μπροστά στα παρακμιακά, ωραιοποιημένα κι επιτηδευμένα κινηματογραφικά δείγματα του Μουσολινικού καθεστώτος, οι νεορεαλιστές σκηνοθέτες όπως ο Ρομπέρτο Ροσελίνι, ο Βιτόριο Ντε Σίκα κι ο Λουκίνο Βισκόντι, πρόταξαν την αμεσότητα και την απτή ανθρώπινη πραγματικότητα, απογυμνωμένη από γυαλιστερά, μοντέρνα ντεκόρ και πρότυπα χολιγουντιανής κοπής. Αυτή η αίσθηση του νέου ρεαλισμού, πέρα από καλλιτεχνική στάση, ήρθε να ενσαρκώσει ιδεολογικά μια στάση απέναντι στη ζωή γενικότερα, ως αντίδραση προς το φασιστικό παρελθόν της Ιταλίας και τα επακόλουθα του πολέμου. Έδωσε έμφαση στην αξία του απλού ανθρώπου και στα συναισθήματα, παρά στις αφηρημένες ιδέες και παράλληλα προέβαλε ένα δημοκρατικότερο πνεύμα συμπόνιας, κατανόησης και προβληματισμού, παρά ηθικολογίας ή παντογνωστικής άποψης των γεγονότων.

Οι νεορεαλιστές σκηνοθέτες υιοθέτησαν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση ως προς το κινηματογραφικό ύφος, περαιτέρω επιβαλλόμενη κι από την ιστορική μεταπολεμική συγκυρία: με τα κινηματογραφικά στούντιο της Τσινετσιτά κατεστραμμένα και με ελλιπή οικονομικά και τεχνικά μέσα, δημιουργήθηκε σχεδόν αναγκαστικά μια καινούργια νεορεαλιστική μιζανσέν, με μια οπτική αυθεντικότητα που προσιδίαζε στο τραχύ ντοκιμαντερικό ύφος. Βασικά της χαρακτηριστικά είναι η χρήση πραγματικών, συνήθως εξωτερικών τοποθεσιών, όπως δρόμοι και ιδιωτικά κτήρια, φυσικού φωτισμού και συχνά φιλμ ποικίλων φωτογραφικών ποιοτήτων. Η επιστράτευση μη επαγγελματιών ηθοποιών, παράλληλα με τους διάσημους πρωταγωνιστές, συνέτεινε στο ρεαλιστικό ύφος, ενώ το ηχητικό ντουμπλάζ και η μεταγράφηση των διαλόγων έδωσε ελευθερία κίνησης, ευχέρεια καδραρίσματος και δυνατότητα εστίασης βάθους στην κάμερα αλλά και περιθώρια αυτοσχεδιασμού στις ερμηνείες.

Εστίαση στην καθημερινότητα

Είναι ωστόσο σε επίπεδο αφήγησης που οι νεορεαλιστές σκηνοθέτες έκαναν τις πλείστες τομές. Θεματολογικά εστίασαν στην καθημερινότητα, ιδιαίτερα εκείνην της εργατικής τάξης. Το δράμα των νεορεαλιστικών ταινιών είναι το δράμα των απλών, καθημερινών γεγονότων που συμβαίνουν σε απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, σε απευθείας κοντράστ με τον ηρωισμό και την επιδεικτικότητα του Χόλιγουντ. Αντ’ αυτού παρουσιάζουν τις στυγνές κοινωνικές συνθήκες με ειλικρίνεια, ως μια ανοικτή πρόσκληση για προβληματισμό και μεταρρύθμιση. Ζητούν δηλαδή εμμέσως από τους θεατές να αναλογιστούν τι θα μπορούσε να καταπραΰνει τις συνθήκες και να ανακουφίσει τις αλληλένδετες αποτυχίες, τόσο των θεσμών όσο και του ατόμου. Ζοφερές, αλλά όχι εντελώς πεσιμιστικές, οι ταινίες συχνά ψάχνουν τον τρόπο να παντρέψουν ουμανιστικές ανησυχίες με τη μαρξιστική σκέψη και να συμφιλιώσουν τις ατομικές με τις ομαδικές ανάγκες. Παράλληλα, χρησιμοποιούν τη σύμβαση του διαδοχικού πρωταγωνιστή, που εναλλάσσεται και δεν προσδιορίζεται σαφώς ως ένας, και σίγουρα όχι ως ο χαρακτηριστικός ήρωας του κλασικού Χόλιγουντ. Τουναντίον, αποτελεί τον εκπρόσωπο μιας ευρύτερης κατηγορίας χαρακτήρων που κινητοποιείται σε δράση για οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους (φτώχεια, εκμετάλλευση, ανεργία). Εντούτοις, οι πράξεις του είναι συχνά ατελείς και αποσπασματικές, ως και αναίτιες. Η δομή παραμένει νεωτεριστικά χαλαρή κι επεισοδιακή κι εξελίσσεται οργανικά, σαν μια «φέτα ζωής», ενώ η όλη αμφισημία και το «ανοικτό τέλος», δηλαδή η έλλειψη αφηγηματικής κατάληξης, αφήνουν την πλοκή σκοπίμως ατακτοποίητη.

Μην χάσετε τις δύο εναπομείνασες, εμβληματικές ταινίες στο πρόγραμμα του αφιερώματος «Η Γη Τρέμει» (La Τerra Τrema) του Λουκίνο Βισκόντι και «Κλέφτης Ποδηλάτων» (Ladri Di Biciclette) του Βιτόριο Ντε Σίκα. Πόσα από τα πιο πάνω χαρακτηριστικά μπορείτε να διακρίνετε;

«Η Γη Τρέμει»

Η ταινία παρακολουθεί τη ζωή μιας οικογένειας ψαράδων σε ένα ψαροχώρι της Σικελίας και την πάλη τους για επιβίωση στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Πρόκειται για ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ γύρω από τον αγώνα των ψαράδων της Σικελίας να αντιμετωπίσουν την αδικία, την καταπίεση, την εκμετάλλευση, τις καιρικές συνθήκες καθώς και την προσπάθειά τους να συνδικαλιστούν. Από τις πιο συγκλονιστικές ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού.

– Προβολή την Τετάρτη 23 Νοεμβρίου στις 21:00 στο Σινέ Στούντιο με ελεύθερη είσοδο.

«Κλέφτης ποδηλάτων»

Η τύχη χαμογελά στον Αντόνιο, ο οποίος έχει επιλεγεί από τον Δήμο της Ρώμης να εργαστεί ως αφισοκολλητής. Η δουλειά όμως απαιτεί ποδήλατο και η οικογένεια το έχει δώσει ενέχυρο. Η γυναίκα του έχει τη λύση: δίνει ενέχυρο τα σεντόνια της προίκας της και το ποδήλατο επιστρέφει στην οικογένεια. Πριν ξημερώσει, οι ποδηλάτες ξεχύνονται στους δρόμους για την αφισοκόλληση. Την ώρα όμως που ο Αντόνιο ανεβασμένος στη σκάλα του κολλά μια αφίσα που διαφημίζει την τελευταία ταινία της Ρίτα Χέιγουορθ, κάποιοι του κλέβουν το ποδήλατο.

– Προβολή τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου στις 21:00 στο Σινέ Στούντιο με ελεύθερη είσοδο.

+ Cine Studio, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Είσοδος ελεύθερη. Πληροφορίες τηλ. 96420491