Ένα διαδικτυακό, εναλλακτικό μάθημα Ιστορίας της Κύπρου θα δώσει η σκηνοθέτις Αργυρώ Νικολάου μέσα από την περφόρμανς «History Lesson» στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Buffer Fringe.

Η περφόρμανς «History Lesson» διερευνά τις επιδράσεις μεταξύ γενεών του εσωτερικού εκτοπισμού και την ασαφή ιστορία που παράγουν. Μία ερευνήτρια ανακαλύπτει ταινίες που γυρίστηκαν στην Κύπρο πριν από το 1974, υλικό που έχει «εκτοπιστεί» από την κυρίαρχη κυπριακή συνείδηση υπέρ των μονοπολιτισμικών ερμηνειών της ιστορίας του νησιού. Χρησιμοποιεί αυτές τις ταινίες για να μάθει για την «άλλη πλευρά», συμπληρώνοντας τα κενά του οικογενειακού ιστορικού της πρόσφυγα μητέρας της δημιουργώντας ένα εναλλακτικό πρόγραμμα σπουδών ιστορίας για το νησί. Η απόδοση της ερευνήτριας διεξάγεται ως μάθημα: Τι γίνεται αν χρησιμοποιούμε καλλιτεχνικές πηγές αντί για υπερεθνικιστικές αφηγήσεις για να δημιουργήσουμε και να διδάξουμε την Ιστορία μας; Θα μπορούσαμε να πλησιάσουμε την αλήθεια; Το μάθημα Ιστορίας «κατανοεί» τον εκτοπισμό ως μεταφορική «μεταφορά» του κοινού σε χρόνο και χώρο, αλλά και ως μια κοινή εμπειρία με ηθικές επιπτώσεις. Η περφόρμανς φιλοδοξεί να επιστρέψει σε ένα όραμα της Κύπρου στο σύνολό της προτού το νησί εκτοπιστεί από τον εαυτό του.





«Η ιδέα ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια περίπου όταν είχα ανακαλύψει όλες αυτές τις ξένες ταινίες που είχαν γυριστεί στην Κύπρο, αγγλικές, αμερικανικές, ελληνικές και ενδιαφέρθηκα να μάθω περισσότερα για αυτήν την ιστορία των ξένων παραγωγών στην Κύπρο πριν το '74. Όταν έχεις μεγαλώσει σε έναν μοιρασμένο τόπο όλα σου τα ερεθίσματα είναι κάπως μισά και οι εικόνες που έχεις από την άλλη πλευρά φιλτράρονται από εθνικιστικά ή οικογενειακά αφηγήματα. Είδα αυτές τις ταινίες σαν μια αποθήκη, σαν μια πηγή εικόνων μιας Κύπρου πριν από τη διαίρεση. Έτσι αυτό το μάθημα συνδυάζει αυτές τις πηγές με προσωπικά αφηγήματα, με λογοτεχνικές αναφορές, με γεωλογική και φυσική Ιστορία της Κύπρου παράγοντας εναλλακτικά αφηγήματα για το νησί και την ιστορία του», είπε η Αργυρώ, σκηνοθέτις και ακαδημαϊκός με βάση της τη Νέα Υόρκη.







«Είναι κάπως χιουμοριστικό και ειρωνικό και λίγο παίζει μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Το μάθημα περιλαμβάνει προβολή μικρών βίντεο και δική του γραφική ύλη βασισμένη στα γνωστά τετράδια 'Δεν Ξεχνώ' του Υπουργείου Παιδείας, με τη διαφορά ότι στη θέση της αρχικής φωτογραφίας είναι τώρα στιγμιότυπα από ταινίες. Πρόσεξα ότι σε σχεδόν όλες τα γυρίσματα γίνονταν σε ανάλογες τοποθεσίες, όπως το λιμάνι της Κερύνειας, στην Αμμόχωστο, στον Άγιο Ιλαρίωνα, οπότε αντικατέστησα αυτές τις εικόνες πάνω στα τετράδια με στιγμιότυπα από τις ταινίες, γιατί ένα άλλο μέρος αυτού του μαθήματος Ιστορίας είναι η ιστορία της αρχιτεκτονικής, της τέχνης, του πολιτισμού γενικά. Παιδαγωγικά όχι μόνο δεχόμαστε πλύση εγκεφάλου μέσα από τη μονόπλευρη άποψη της Ιστορίας, αλλά επίσης μαθαίνουμε μόνο ένα μέρος της και μένουν έξω η κουλτούρα και ο πολιτισμός. Αυτές οι ταινίες είναι ένα μέρος της κυπριακής Ιστορίας που δεν διδάσκεται, ένα μέρος της κυπριακής ποπ κουλτούρας και αυτό είναι που το κάνει ένα εναλλακτικό μάθημα Ιστορίας».

Οι ταινίες

«Exodus», «Sin» και «Ghost in the Noonday Sun» είναι μερικές από τις ταινίες στις οποίες βασίστηκε. Συνειδητά επέλεξε ξένες παραγωγές προσπαθώντας να ερευνήσει την ιστορία του νησιού πέρα από τις παρωπίδες και τη διπολικότητα του ελληνοκυπριακού ή τουρκοκυπριακού αφηγήματος, συγχρόνως με μια κριτική/ειρωνική ματιά. «Οι σκηνοθέτες αυτών των ταινιών διάλεγαν να γυρίσουν τις ταινίες τους πάνω-κάτω στις ίδιες τοποθεσίες περιγράφοντας τους Κύπριους ως πρωτόγονους ιθαγενείς και την Κύπρο σαν κάτι εξωτικό μέσα από μια αποικιοκρατική ματιά. Με τις ξένες παραγωγές, ειδικά ξεκινώντας με αγγλικές παραγωγές που γυρίστηκαν κατά την αποικιοκρατία, αυτό το μάθημα, πρώτον, θυμίζει σε ένα κυπριακό ακροατήριο ότι για δεκαετίες υπήρξε αποικία, κάτι που ξεχνάμε και, δεύτερον, προσπαθεί να ανακτήσει αυτές τις εικόνες που είναι οι μόνες οι οποίες υπάρχουν και να τις κάνει δικές της με έναν τρόπο που μικραίνει την απόσταση αυτής της οπτικά δυτικής προσέγγισης - απεικόνισης του νησιού».

Τηλεκπαίδευση στη διαχωριστική γραμμή

Η αρχική πρόταση της Αργυρώς ήταν να πραγματοποιηθεί η περφόρμανς στη Νέα Υόρκη με κοινό στις Γκαλερί Gallatin με τις οποίες το φεστιβάλ έχει σύμπραξη. Προέκυψε όμως η πανδημία και εν τέλει μπορεί να γίνει μόνο διαδικτυακά χωρίς κοινό. «Ο τρόπος που φανταστήκαμε το μάθημα μαζί με την Πολύμνια Τσίντη, με την οποία συνεργάζομαι γι' αυτήν την έκδοση της περφόρμανς, είναι ότι χρησιμοποιούμε τα ποστ στο μπλογκ/πλατφόρμα του φεστιβάλ σαν μια βάση για το είδος και το ύφος για το τι μπορεί να είναι αυτό το μάθημα Ιστορίας, με την περφόρμανς να είναι το κύριο μέρος του μαθήματος. Κάθε φορά που κάνω αυτήν την περφόρμανς αλλάζει λίγο αναλόγως του πού πραγματοποιείται και ποιο είναι το κοινό. Είναι κάτι δυναμικό. Σε αντίθεση με μια παλαιότερη εκδοχή της που ήταν απλώς μια εξήγηση της μεθοδολογίας, δηλαδή ότι αυτό το μάθημα χρειάζεται γιατί υπάρχουν αυτές οι πηγές που μπορεί να μας βοηθήσουν να «ξεδούμε» τον διχασμό της Κύπρου, αυτήν τη φορά θα εντάξω στη φόρμα του περφόρμανς και το γεγονός ότι γίνεται διαδικτυακά. Σίγουρα όταν υπάρχει κοινό είναι πιο διαδραστικό, μοιράζω τα τετράδια, υπάρχει η διαδικασία της συζήτησης διά ζώσης στο τέλος, που σίγουρα έχει άλλη δυναμική από μια διαδικτυακή συζήτηση».

Μαθητικές αντιδράσεις

Η πρώτη εκδοχή της περφόρμανς πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το 2017 όπου το κοινό ήταν κυρίως Αμερικανοί και Γάλλοι. Έτσι ξεκίνησε με μια εισαγωγή στην πρόσφατη Ιστορία της Κύπρου και στον διχασμό της που ήταν μέρος της μεθοδολογίας του μαθήματος. Οι αντιδράσεις, ιδιαίτερα από ακαδημαϊκούς, ήταν ποικίλες. Κάποιοι δεν «έπιασαν» την ειρωνεία και με ρωτούσαν «Συγγνώμη πήρατε άδεια για να αλλάξετε αυτό το αφήγημα της Ιστορίας; Τι άλλες πηγές έχετε;». Άλλοι πρότειναν ότι θα μπορούσε να διαμορφωθεί κάτι ανάλογο για άλλες χώρες όπως ο Λίβανος για παράδειγμα. Η κύρια αντίδραση, ειδικά από Κύπριους, είναι ότι δεν το πιστεύουν πως υπάρχουν όλες αυτές οι ταινίες. Στην Κύπρο ειδικά δεν είμαστε πολύ συνηθισμένοι να βλέπουμε εικόνες τους νησιού πριν από το '74. Είναι λες και ό,τι έγινε πριν το 1974 είναι μπλοκαρισμένο πολιτιστικά. Χαίρονται να βλέπουν εικόνες του νησιού από τα παλιά γιατί είναι ένας τρόπος να ανακαλύπτεις τον τόπο σου μέσα από αυτές τις εικόνες. Μπορείς να μάθεις τον τόπο σου πέρα από τα «Δεν Ξεχνώ» και τα αίματα, μέσα από εικόνες που πάρθηκαν πριν μπουν αυτά τα φίλτρα.



Το στοιχείο του παράδοξου αυτού του μαθήματος είναι μέρος αυτού που θέλω να μεταδώσω γιατί είναι παράδοξος ο τρόπος που διδασκόμαστε την Ιστορία ακόμα και τη «σοβαρή» ιστορία, την αληθινή. Μεγαλώνοντας, βλέπεις και αντιλαμβάνεσαι τις αποτυχίες της ιστορικής και πολιτιστικής παιδείας στην Κύπρο, γιατί να μην μπορώ και εγώ να πατήσω πάνω σε αυτό το παράδοξο και να δείξω πόσο παράδοξο όντως είναι να πιστεύουμε σε κάποια αφηγήματα που εν τέλει καταρρέουν.

+ Η περφόρμανς «History Lesson» θα πραγματοποιηθεί στις 14 Νοεμβρίου στις 19:00 (ώρα Κύπρου). Θα ακολουθήσουν η διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Τα νέα πρόσωπα της μετατόπισης - Η καλλιτεχνική πράξη και ένα φεστιβάλ που διεκδικεί χώρο εν μέσω πανδημίας» στις 20:00 και η περφόρμανς «Placeholder» της Monica Anna Day στις 22:00.

Οι δύο περφόρμανς θα λάβουν χώρα στις Gallatin Galleries της Νέας Υόρκης στο πλαίσιο συνεργασίας με το Buffer Fringe 2020. Η συζήτηση αποτελεί συνέχεια της συνεργασίας του φεστιβάλ και του Σπιτιού της Συνεργασίας με τη διεθνή πλατφόρμα IMPACT (Arts, Culture and Conflict Transformation [https://bit.ly/3dYa0FJ].

*Το κύριο μέρος του Buffer Fringe 2020 θα πραγματοποιηθεί στις 29 Νοεμβρίου στη Λεμεσό [σε συνεργασία με το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών «Μίτος» και το Mağusa Kale Pasajı] και στις 4, 5 και 6 Δεκεμβρίου στις δύο πλευρές της πράσινης γραμμής της Λευκωσίας υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Ελλάδας Ευαγγέλου.