Ίσως φανεί παράκαιρη η σημερινή αναφορά, αλλά το θέμα της γλώσσας μας παραμένει πάντοτε επίκαιρο. Γι’ αυτό σήμερα θα αναφερθούμε στην επίσκεψη του γνωστού γλωσσολόγου κ. Γιώργου Μπαμπινιώτη στο νησί μας, στο πλαίσιο της οποίας και εντελώς απρόβλεπτα πραγματοποιήθηκε διάλεξη στο Λύκειο Ακροπόλεως, έπειτα από εισήγηση του πρώην υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού κ. Γιώργου Δημοσθένους, ως απόφοιτου του λυκείου, και τη σύμφωνη γνώμη του διευθυντή κ. Λοΐζου Σέπου. Ο γλωσσολόγος χάρισε ένα όμορφο ταξίδι στην ελληνική γλώσσα και μάγεψε πραγματικά τόσο τους εκπαιδευτικούς όσο και τους μαθητές, που για πρώτη φορά παρακολούθησαν με τόσο ενδιαφέρον και τόση ηρεμία μια διάλεξη.

Ο Μπαμπινιώτης, αφού συστήθηκε ως ένας δάσκαλος που είναι γνωστός από τα λεξικά του, ομολόγησε πως το πάθος του ήταν να γράψει τον λεξιλογικό θησαυρό της ελληνικής γλώσσας. Επικαλούμενος τον Αδαμάντιο Κοράη, τόνισε ότι σκοπός των λεξικών ήταν η συγκέντρωση των συμβόλων του έθνους, δηλαδή των λέξεων με τις οποίες εκφράζει τις ιδέες του ο Έλληνας ή όποιος μιλάει ελληνικά.

Έπειτα, προβλημάτισε το ακροατήριο για τα στοιχεία που δίνουν δύναμη και καθιστούν σημαντική την ελληνική γλώσσα. Το πρώτο στοιχείο της ιδιαιτερότητας της ελληνικής είναι η συνέχεια. Ο γλωσσολόγος ομολόγησε πως έχει κουραστεί, αλλά δεν έχει παραιτηθεί από το να διδάσκει το χαρακτηριστικό αυτό της γλώσσας που μιλάμε και γράφουμε, το οποίο την ξεχωρίζει από όλες τις άλλες γλώσσες. Πρόκειται για μια συνέχεια 4.000 χρόνων, 40 αιώνων. Παλιές γλώσσες υπάρχουν πολλές άλλες -όπως η κινεζική και η αιγυπτιακή- αλλά δεν διαθέτουν τη συνέχεια της ελληνικής, αφού δεν έχουν σχέση με τις αντίστοιχες αρχαίες. Αν και η ελληνική γλώσσα σημείωσε αλλαγές, δεν σημείωσε διακοπή στο πέρασμα των χρόνων.

Αναφερόμενος στο πλούσιο λεξιλόγιο και στη σαφήνεια που διαθέτει η ελληνική, ο Μπαμπινιώτης εστίασε στους μεγάλους διανοητές που δήλωσαν τις έννοιες που συνέλαβαν στη γλώσσα: τον Αριστοτέλη -που έχτισε και θεμελίωσε τις επιστήμες-, τον Πλάτωνα -που έφτασε την ανθρώπινη σκέψη στα ύψη και αποτελεί βάση της σημερινής φιλοσοφίας-, τον Όμηρο -που σε όλο τον κόσμο διαβάζουν τα έπη του-, τον Θουκυδίδη -που δίδαξε στον κόσμο τι θα πει ιστορία-, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη και τον Αριστοφάνη - που έκαναν το θέατρο κομμάτι της ζωής του ανθρώπου και της ύπαρξής του. Επομένως, η διανοητική και πολιτισμική καλλιέργεια υπήρξε και καλλιέργεια της γλώσσας. Έτσι, το δεύτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής είναι η καλλιέργειά της. Ο γλωσσολόγος ξεκαθάρισε πως δεν διαχωρίζει τις γλώσσες σε «κατώτερες» και «ανώτερες», διότι τότε θα υπήρχαν ανώτεροι άνθρωποι και κατώτεροι άνθρωποι. Υπάρχουν γλώσσες, όπως η ελληνική, η αρχαία ινδική, η κινεζική, η αγγλική, η γερμανική, η γαλλική, που είναι καλλιεργημένες. Όμως, η ελληνική ανήκει στις ασύγκριτα καλλιεργημένες γλώσσες, χάρη στους μεγάλους διανοητές που προαναφέρθηκαν και στο πλούσιο λεξιλόγιό της. Επιπλέον, ξεχωρίζει, χάρη στην ύπαρξη των προθέσεων. Ο Μπαμπινιώτης έδειξε τη σημασία των προθέσεων με το παράδειγμα του ρήματος «βάλλω», από το οποίο δημιουργούνται άλλα ρήματα με διαφορετική σημασία, όπως «εισβάλλω», «εκβάλλω», «αποβάλλω», «διαβάλλω», «αναβάλλω», «επιβάλλω». Δηλαδή, η ελληνική έχει τη δυνατότητα να συνθέτει το ρήμα με ένα πλήθος προθέσεων και να δημιουργεί ένα πλήθος άλλων σημασιών και λέξεων. Την ίδια δυνατότητα δίνουν και οι σύνδεσμοι, οι οποίοι δηλώνουν τρόπο, χρόνο, αιτία κ.λπ.

Ο Μπαμπινιώτης τόνισε πως δεν πρέπει να μιλάμε για τη γλώσσα σαν να είναι αυθύπαρκτη, σαν να υπάρχουν από μόνες τους οι λέξεις, διότι εκφράζουν έννοιες, δηλαδή τη σκέψη μας. Όλα αυτά που υπάρχουν στον κόσμο μας μετατρέπονται στη σκέψη μας σε έννοιες. Άρα, το σύνολο των εννοιών είναι το εννοιολόγιο του μυαλού μας, δηλαδή το λεξιλόγιο, που εκφράζεται με τη γλώσσα. Παράλληλα, στη σκέψη μας υπάρχουν οι, κατά τον Αριστοτέλη, νοητικές κατηγορίες, τις οποίες εκφράζουμε γλωσσικά με τις γραμματικές κατηγορίες, δηλαδή τις πράξεις τις δηλώνουμε με τα ρήματα, τα πρόσωπα και τα πράγματα με τα ουσιαστικά, τους χαρακτηρισμούς με επίθετα, τον χρόνο με επιρρήματα κ.ο.κ. Πρόκειται, λοιπόν, για τα μέρη του λόγου, για ό,τι πιο σημαντικό συλλαμβάνει το μυαλό μας, όπως επισήμανε χαρακτηριστικά ο γλωσσολόγος. Το μυαλό μας κάνει ακόμα μια διεργασία: ενώνει τις έννοιες και δημιουργεί νοηματικές συνάψεις, δηλαδή ενώνει τις λέξεις και φτιάχνει προτάσεις. Η γλώσσα, λοιπόν, συν-τάσσει. Τα νοήματα είναι οι προτάσεις, η σύναψη είναι η σύνταξη. Όταν ενώσουμε νοήματα, έχουμε νοηματικές ενότητες, όταν ενώσουμε νοηματικές ενότητες, έχουμε ένα νοηματικό όλο, έχουμε παραγράφους και κείμενα.

 *Φιλολόγου