Οι 70 τόσες μέρες των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν στην Κύπρο για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού, ανέδειξαν μια μεγάλη αντίφαση: με το «μένουμε σπίτι» περιορισμένοι, άλλο τόσο βγαίναμε έξω χρησιμοποιώντας το πολύτιμο ένα [θυμάστε;] sms της ημέρας. Ξαφνικά, μάθαμε ποιοι είναι οι γείτονές μας. Και ότι έχουν σκυλιά. Πολλά σκυλιά. Οι δημόσιοι χώροι βρήκαν επιτέλους τη σημασία τους. Η μετακίνηση με το ποδήλατο έγινε συνήθεια. Η χρήση της πλατείας το ίδιο. Ακόμη, χαιρετούσαμε ο ένας τον άλλο. Υπήρξαν ενδείξεις μιας διαφορετικής κοινωνικής συμπεριφοράς στην πανδημία; Ανέδειξε το lockdown τη χρήση των δημόσιων χώρων και την υπενθύμισε ως ένα ξεχασμένο κεκτημένο που πρέπει να διεκδικήσουμε εκ νέου; Ζητήσαμε από τον Παναγιώτη Αχνιώτη, ανθρωπολόγο - ερευνητή, κάποιες πιθανές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα - Μ.Μ

Φωτογραφία ©Ελένη Παπαδοπούλου

Γράφει ο Παναγιώτης Αχνιώτης

Η μαζική χρήση των δημόσιων χώρων τους τελευταίους δύο μήνες είναι σίγουρα ένα από τα highlights του κυπριακού lockdown. Οι εικόνες πάνω-κάτω γνωστές: ποδηλάτες και ποδηλάτισσες κατακλύζουν τους δρόμους τις απογευματινές κυρίως ώρες, απανωτά συναπαντήματα γνωστών και φίλων κατά τη διάρκεια μιας βόλτας, μωρά να κατακλύζουν πλατείες και μικρά πάρκα που δεν περιφράχτηκαν από τις Αρχές. Σημειολογικά είναι ενδιαφέρον ότι η μόνη πλατεία της πρωτεύουσας που όντως «έκλεισε» [δηλαδή περιφράχτηκε με κάγκελα] είναι η πλατεία Ελευθερίας, έχοντας αυτή μια μακρά παράδοση στο να είναι κλειστή, before it was cool θα λέγαμε.

Φωτογραφίες ©Ελένη Παπαδοπούλου

Προσωπικά δεν είδα το Καϊμακλί μου τόσο ζωντανό όσο τα απογεύματα αυτής της άνοιξης. To ότι το lockdown έφερε μαζί του την άνοιξη στη χρήση των δημόσιων χώρων στις γειτονιές ήταν μια από τις ευχάριστες και αισιόδοξες εκπλήξεις της περιόδου. Και μέσα στα πολλά που μας καλεί να πράξουμε η εποχή ή η εποχή ετούτη, είναι ίσως και μια καλή στιγμή να σκεφτούμε τη σημασία των χώρων αυτών. Να βιώσουμε και να νοήσουμε δηλαδή τον δημόσιο χώρο ως κάτι πέρα από την περιοχή που χωρίζει το σπίτι μας με τη δουλειά μας, τη δουλειά μας με το καφέ, και το μέρος που αφήνουμε το αυτοκίνητό μας για να πάμε στο τελευταίο. Ένα από τα πολιτικά στοιχήματα που μπορούμε να κερδίσουμε αυτήν την περίοδο είναι η ανάδειξη της ζωτικής σημασίας για την κοινωνική και ψυχική μας υγεία που είχαν οι δημόσιοι χώροι το τελευταίο δίμηνο αλλά και του ρόλου που μπορούμε να έχουμε εμείς στη διαμόρφωσή τους. Με σκοπό την προφύλαξή τους στο άμεσο και μεσοπρόθεσμο μέλλον αλλά και την αποποινικοποίηση της χρήσης τους, τόσο κοινωνικά όσο και νομικά.

βρήκαμε τους εαυτούς και τις εαυτές μας να ψάχνουν τη μικρή καθημερινή κοινωνικότητα στις άτυπες συναντήσεις και τις χαιρετούρες κατά τη διάρκεια της απογευματινής βόλτας που λαμβάνει χώρα έξω, υπαίθρια, ενώ παράλληλα αγανακτούσαμε με το πραγματικά παράλογο κλείσιμο μεγάλων ανοικτών χώρων όπως το Δάσος Ακαδημίας ή Αθαλάσσας

Πέρα από τους δρόμους και τα εν πολλοίς μηχανοκρατούμενα πεζοδρόμια, η Λευκωσία έχει ως γνωστόν λιγοστές πλατείες. Και ακόμη λιγότερη κουλτούρα καθημερινής χρήσης τους εκτός από το περιστασιακόν βάδιν διαμέσου των κεντρικότερων εξ αυτών. Πιστεύω ότι το ένα ανατροφοδοτεί και επιφέρει το άλλο. Η έλλειψη αρκετών και επαρκών δημόσιων σημείων συνάθροισης μέσα στην πόλη δεν μπορεί να καλλιεργήσει διάθεση αξιοποίησής τους και, αντιστρόφως, η έλλειψη ανάλογης διάθεσης δεν δημιουργεί τις συνθήκες για την κοινωνική διεκδίκηση και τη διάνοιξη περισσότερων τέτοιων χώρων. Γιατί όμως είναι αναγκαίο να σπάσουμε αυτό το σύμπλεγμα;

Φωτογραφίες ©Ελένη Παπαδοπούλου

Ένα από τα πράγματα που ανέδειξε η Covid-19 περίοδος είναι ότι οι δημόσιοι χώροι όχι μόνο είναι αναγκαίοι για την κοινωνικότητά μας αλλά και ότι προσδίδουν σε αυτή μια ξεχωριστή ποιότητα. Είναι διαφορετικό να βιώνεις τη γειτονιά σου από τα παγκάκια του πάρκου ή βγάζοντας ένα τραπεζάκι από την εξώπορτα στο πεζοδρόμιο. Εκτός από τη μόνιμη διαδικτυακή επαφή, βρήκαμε τους εαυτούς και τις εαυτές μας να ψάχνουν τη μικρή καθημερινή κοινωνικότητα στις άτυπες συναντήσεις και τις χαιρετούρες κατά τη διάρκεια της απογευματινής βόλτας που λαμβάνει χώρα έξω, υπαίθρια, ενώ παράλληλα αγανακτούσαμε με το πραγματικά παράλογο κλείσιμο μεγάλων ανοικτών χώρων όπως το Δάσος Ακαδημίας ή Αθαλάσσας. Δεν μπορώ να ξέρω αν αυτή η υπαίθρια και δημόσια κοινωνικοποίηση θα γίνει μια διαχρονική συνήθεια στη μετα-πανδημική εποχή. Είμαι σχεδόν βέβαιος όμως ότι ο πιο πολύς κόσμος έχει προβληματιστεί, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, σε ό,τι αφορά αυτά που γράφω εδώ και έχει προσέξει αυτή τη μαζική «έξοδο» σε δρόμους και πλατείες που σαφέστατα δεν ανήκουν μόνο σε «υπεραθλητές». Τώρα που γίνεται επομένως ξεκάθαρη η σημασία τους και ο ρόλος τους, είναι αναγκαίο να τεθεί το ζήτημα υπεράσπισης και διεύρυνσης των δημόσιων χώρων, κάτι που ομολογουμένως ποτέ δεν ήταν προτεραιότητα ούτε των δημοτικών ούτε των κρατικών αρχών. Αντιθέτως, πολύ συχνά οι θεσμοί αυτοί λειτουργούν κακοποιητικά προς τους δημόσιους χώρους αφαιρώντας παγκάκια, επιτρέποντας την κατάληψή τους από δεκάδες τραπεζάκια μαγαζιών, βάζοντας ιδιωτικούς φρουρούς να ελέγχουν τον τρόπο που κάθονται τα άτομα στην πλατεία είτε, όπως τώρα καλή ώρα, φέρνοντας νομοσχέδια απαγόρευσης κατανάλωσης αλκοόλ.

Είναι καλά να έχουμε στο μυαλό μας την εμπειρία μας με την πόλη τους τελευταίους δύο μήνες την επόμενη φορά που θα επιχειρηθεί το κτίσιμο ξενοδοχείου αντί πάρκου σε ένα άδειο δημόσιο οικόπεδο στο κέντρο της πόλης

Οι δημόσιοι χώροι δεν είναι τόποι ουδέτεροι ή κενοί αλλά μέσα από αυτούς αντικατοπτρίζονται και αναπαράγονται ευρύτεροι κοινωνικοί συσχετισμοί, διαμάχες και σχέσεις εξουσίας. Η χρήση τους τέμνεται από κοινωνικές κατηγορίες όπως η τάξη, το φύλο, η καταγωγή. Δεν είχε σε κάθε περιοχή της Λευκωσίας σχεδόν μόνιμο αστυνομικό μπλόκο όπως αυτό στον κυκλικό κόμβο του «Όχι» τους τελευταίους 2 μήνες, ούτε μια πιθανή ποτοαπαγόρευση σε μη ιδιωτικών συμφερόντων χώρους θα επηρεάσει όλους με τον ίδιο τρόπο, αναλόγως και της αγοραστικής δύναμης που έχει το κάθε άτομο.

Φωτογραφία ©Ελένη Παπαδοπούλου

Είναι καλά να έχουμε αυτά τα πράγματα στο μυαλό μας την επόμενη φορά που θα απολαμβάνουμε ανέμελα τη βόλτα μας σε μια πόλη που το δικαίωμα σε αυτήν δεν είναι μόνο διαμελισμένο βόρεια και νότια αλλά και κατακερματισμένο μέσα σε πολεοδομικά εγκλήματα, χαμένο στην ιδιωτική περίφραξη των χώρων ή και ξεχασμένο σε έναν τρόπο ζωής που εκθειάζει το ατομικό συμφέρον εις βάρος του συλλογικού. Είναι καλά να έχουμε στο μυαλό μας την εμπειρία μας με την πόλη τους τελευταίους δύο μήνες την επόμενη φορά που θα επιχειρηθεί το κτίσιμο ξενοδοχείου αντί πάρκου σε ένα άδειο δημόσιο οικόπεδο στο κέντρο της πόλης, όταν θα προταθεί η αυτοκινητοποίηση ενός πεζόδρομου, ή όταν ένας κεντρικός χώρος με δημόσια χρήση όπως αυτός της Παλιάς Αγοράς, λόγου χάρη, περιφραχτεί για να μετατραπεί σε ακόμα ένα κέντρο ελιτιστικής χρήσης.