Πάσχει ο πολιτισμός από ανισότητα φύλων; Το ερώτημα προκύπτει λόγω επικαιρότητας και ίσως θεωρείται ρητορικό από όσους θεωρούν ότι ο χώρος του πολιτισμού είναι αδιάτρητος από μειονεκτήματα που άπτονται κεκτημένων αξιών και δικαιωμάτων. Αλλά δεν είναι.

Η αποτίμηση του τομέα των τεχνών με όρους κοινωνικής / εργατικής / φυλετικής δικαιοσύνης θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί θέμα διπλωματικής εργασίας, γι' αυτό δεν θα την τολμήσουμε καν. Μερικές σκέψεις, μόνο, με αφορμή τη σημαντική παρουσία «γυναικείων» αφηγήσεων και θεματολογίας κυρίως στο θέατρο αλλά και στις παραστατικές τέχνες.

Τα τελευταία λίγα χρόνια το κυπριακό θέατρο παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα πολιτικοκοινωνικής υφής. Τα διάφορα εγχειρήματα, που εμφανίζονταν διάσπαρτα μεταξύ θεατρικών περιόδων και θεατρικών σχημάτων, πήραν συγκεκριμένη μορφή και νόημα μέσα από τα πρότζεκτ της ΣΕΖΟΝ Γυναίκες, μιας πρωτοβουλίας που ξεκίνησε το 2019 από τις Μαγδαλένα Ζήρα και Αθηνά Κάσιου και συνεχίζεται μέχρι το 2021. Αυτή η πρωτοβουλία έδωσε όνομα και χαρακτήρα σε ό,τι ίσως συνέβαινε και πιο παλιά, χωρίς ωστόσο να καταγράφεται ως φεμινιστικό ή γυναικείο.

Η ΣΕΖΟΝ Γυναίκες ξεκίνησε από τη Λευκωσία, απλώθηκε σε όλη την Κύπρο, ταξίδεψε ακόμη και στο Βρετανικό Μουσείο τον περασμένο μήνα, μέσα από την παρουσίαση του έργου «Χίλια Πλοία» για τις γυναικείες παρουσίες στην Ιλιάδα. Εκτός από τα πολλά χιλιόμετρα, η ΣΕΖΟΝ διάνυσε πρώτιστα τον δύσκολο δρόμο από την αμφισβήτηση στην αποδοχή και, εν τέλει, στην καταξίωση, με αποτέλεσμα οι δύο ιδρύτριές της να τιμηθούν με το Βραβείο Δημιουργού της Χρονιάς 2019 στα Βραβεία Θεάτρου ΘΟΚ, με το σκεπτικό ότι: Εστιάζοντας στην αφήγηση της γυναικείας εμπειρίας και στην ιστορία της, οι δύο δημιουργοί προτείνουν μια πολυπρισματική πλατφόρμα δράσεων με ποικίλες καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις -θεατρικές παραγωγές, εργαστήρια, ανοικτές συζητήσεις, ομιλίες, φιλοξενίες κ.ά.- που κατάφερε να δώσει βήμα και φωνή στη γυναικεία παρουσία, εμπλέκοντας μια μεγάλη μερίδα της θεατρικής, και όχι μόνο, κοινότητας.

Τι πέτυχε μέχρι σήμερα η ΣΕΖΟΝ; Σε θεσμικό επίπεδο, τίποτα [δεν θεωρώ πως ήταν και αυτός ο στόχος ούτως ή άλλως]. Αντίθετα, βρέθηκε αντιμέτωπη με παγιωμένες αντιλήψεις που δύσκολα αλλάζουν. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της αντίδρασης του Κυπριακού Οργανισμού Αθλητισμού [ΚΟΑ] που αρνήθηκε, τελικά, να χορηγήσει τη θεατρική παράσταση «Λύκοι», με τη δικαιολογία ότι στο έργο υπάρχουν... βωμολοχίες. Στο επίκεντρο του έργου βρίσκεται μια ποδοσφαιρική ομάδα έφηβων κοριτσιών. «Έχω την εντύπωση ότι πρόκειται για ένα θέμα όχι μόνο υποκρισίας και συντηρητισμού αλλά και σεξισμού, διότι είναι κορίτσια που βρίζουν. Σε καμιά περίπτωση αυτού του είδους το λεξιλόγιο δεν περιείχε αυτό τον υποτιμητικό, σεξιστικό για τις γυναίκες λόγο. Είναι ένα άλλο είδος βρισιάς, είναι γυναίκες που είναι δυναμικές, θυμώνουν, νευριάζουν, έχουν το δικαίωμα στον θυμό και στη βρισιά και βρίζουν μεταξύ τους γιατί είναι κορίτσια 16 χρονών που τσακώνονται. Και αναρωτιέμαι γιατί να λογοκρίνονται κάποιοι χαρακτήρες οι οποίοι είναι γυναίκες και βρίζουν και οι βρισιές τους ήταν βρισιές που δεν υποτιμούσαν τους ανθρώπους λόγω του φύλου τους ή της σεξουαλικότητάς τους», ανέφερε η σκηνοθέτιδα του έργου Μαγδαλένα Ζήρα σε σχετικό ρεπορτάζ του Alpha.

Τα έφηβα κορίτσια στο έργο μιλούν χωρίς ταμπού για θέματα τα οποία «προφανώς δεν είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε», σχολίασε ακόμη η κ. Ζήρα στο ίδιο ρεπορτάζ, «όπως για τη γυναικεία σεξουαλικότητα ή για το ότι οι γυναίκες βλέπουν περίοδο και όταν βλέπουν περίοδο αυτό είναι ένα πρόβλημα όταν κάνουν αθλητισμό». Και κάπως έτσι, ο ΚΟΑ δεν χορήγησε, ούτε έθεσε υπό την αιγίδα του την εν λόγω παράσταση, γιατί τα καλά κορίτσια δεν πρέπει να βρίζουν. [Υπενθυμίζονται, εδώ, η περίπτωση της ομάδας βόλεϊ των κοριτσιών του Λυκείου Πέτρου και Παύλου Λεμεσού που ανακηρύχθηκε πρωταθλήτρια του σχολικού πρωταθλήματος αλλά ενημερώθηκε πως δεν θα συμμετέχει στο αντίστοιχο Παγκόσμιο Σχολικό Πρωτάθλημα Πετοσφαίρισης στη Βραζιλία επειδή κάποιοι πεφωτισμένοι λειτουργοί στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και Αθλητισμού και Νεολαίας επέλεξαν την ομάδα αγοριών για το ταξίδι].

Επίδαυρος χωρίς γυναίκα

Η νοοτροπία που επικρατεί απέναντι στο γυναικείο φύλο, σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας, από τα μεγάλα ζητήματα ώς την τελευταία λεπτομέρεια, δεν θα αλλάξει εύκολα. Γι' αυτό η ΣΕΖΟΝ Γυναίκες θα χρειαστεί χρόνο να εμπεδωθεί στην ουσία της. Όχι μόνο από «εξωτερικούς παράγοντες», όπως ο ΚΟΑ, αλλά και από την ίδια την κοινότητα του θεάτρου.

Πάντως, εκείνο που είναι σημαντικό να καταγραφεί ότι πέτυχε ήδη η ΣΕΖΟΝ είναι να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε κάποια πράγματα στον θεατρικό χώρο. Τι ιστορίες ακούμε στο θέατρο; Ποιοι/ες τις αφηγούνται; Πώς καταγράφονται; Τι θέματα «παίζουν» στην εποχή μας; Όλα αυτά οδήγησαν ολόκληρη την κοινότητα του θεάτρου σε μια αναθεώρηση. Κατ' αρχάς, του ρεπερτορίου [αλληλούια!]. Έργα φρέσκα, σύγχρονα, συχνά ωμά και καθόλου ωραιοποιημένα, που δίνουν φωνή στη γυναίκα και αξίζει να ακουστούν.

Έπειτα είναι οι «λεπτές» ισορροπίες σε δύσκολα θέματα: υπάρχουν, πράγματι, σεβασμός και αποδοχή των γυναικών στον θεατρικό χώρο; Πώς αποδεικνύεται; Τι είδους έργα καλούνται οι γυναίκες σκηνοθέτιδες να ανεβάσουν και τι είδους οι άντρες σκηνοθέτες; Πόσους αντρικούς και πόσους γυναικείους ρόλους έχει ένα έργο; Ναι, να ανέβει ένα έργο με αντρικούς ρόλους στην πλειονότητά τους. Να ανέβει όμως και του χρόνου; Μήπως στερήσαμε δουλειά από τις γυναίκες τον έναν χρόνο, να μην στερήσουμε και τον επόμενο;

Εν τέλει, γνωρίζατε ότι στα 32 χρόνια παρουσίας του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου στην Επίδαυρο όλες οι παραγωγές ανέβηκαν από άντρες σκηνοθέτες; Όλες, και οι 32! Ακόμη και τα τελευταία χρόνια, που παρακολουθούμε ένα κύμα γυναικών σκηνοθετών, καμία γυναίκα δεν κλήθηκε να ανεβάσει κωμωδία ή αρχαίο δράμα στην Επίδαυρο. Και ποιος καλύτερος στα δράματα (!) από τις γυναίκες, ε;

---

«Έπρεπε να νιώθω ασφαλής, αλλά εν νιώθω»

Ένα από τα πιο σκληρά και ειλικρινή κείμενα που ανέβηκαν στο κυπριακό θέατρο -και που αποδεικνύεται κάθε φορά τραγικά επίκαιρο, όπως σημειώνει η σκηνοθέτιδά του Εβίτα Ιωάννου- είναι το Dark Vanilla Jungle, του Φίλιπ Ρίντλεϊ. Η ίδια μετέφρασε, απέδωσε στην κυπριακή και σκηνοθέτησε το έργο, που ερμήνευσε υποδειγματικά η Έλενα Καλλινίκου.

Το Dark Vanilla Jungle είναι ο μονόλογος ενός κοριτσιού που ακολουθεί έναν δύσκολο δρόμο: της κακοποίησης, της εγκατάλειψης, της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, της παντελούς έλλειψης αγάπης. Όλα αυτά καταλήγουν σε μια ενήλικη γυναίκα σε πλήρη κατάρρευση.

>>> Πουθενά το λεωφορείο. Αρκεύκω τζαι φοούμαι τζαι εν ιξέρω γιατί. Κάτι θέλει να μου κάμει κακό. Κάποιος. Μακάρι να είσιεν κάπου να χωστώ. Έν' κάτι τέθκοιες στιγμές που εννά ήθελα να είχα ένα πέπλο. Έν' σκοτεινά απέναντι. Έν' κάποιος τζειαμαί στις σκιές. Έν' άντρας; Το λεωφορείο μου! Να χαμογελάσω στον οδηγό; Όι. Κάθομαι πίσω. Είμαι μόνη μου. Ο οδηγός κοιτάζει με 'που τον καθρέφτην του; Θέλει να με βιάσει; Μάλλον. Έν' έναν 'που τα προνόμια της δουλειάς την σήμερον ημέρα. Θα μπορούσε να σταματήσει σε μια γωνία τζαι - Επόμενη στάση! Θκυο άντρες μπαίνουν μέσα. Έν' μεθυσμένοι. Γελούν. Ο ένας κοιτάζει με. Τώρα κοιτάζει με τζι ο άλλος. Θέλουν τζαι τούτοι να με βιάσουν; Μάλλον. Εννά συνωμοτήσουν με τον οδηγό τζαι θα διαπράξουν έναν ομαδικό βιασμό. Είμαι στο λεωφορείο του ομαδικού βιασμού. Μάλλον εννά έρτουν τζαι άλλοι άντρες σε λλίο. Το λεωφορείο εννά ένι γεμάτον άντρες. Ο οδηγός εννά σταματήσει σε μια γωνιά. Έν' προγραμματισμένο. Κάμνουν το κάθε νύχτα. Η στάση μου! Σηκώνομαι. Κατεβαίνω. Έπρεπε να νιώθω ασφαλής τώρα, αλλά εν νιώθω. Ο κύριος δρόμος έν' πολλά ήσυχος. Ούτε μια γυναίκα για δείγμα. Έν' ούλλες σπίτι πίσω που κλειδαμπαρωμένες πόρτες τζαι βιδωμένα παράθυρα. Τζειαμαί που πρέπει να είναι. Είμαι παλαβή που κυκλοφορώ έτσι ώρα. Αξίζει μου ό,τι τζαι να πάθω. Προκαλώ το. Αν μου σύρουν οξύ στο πρόσωπο, μόνον εγώ εννά φταίω. Περπατώ τζαι κοιτάζω κάτω – Ακούσατε το τούτο; Εν πρέπει να πανικοβληθώ. Αν αρχίσω να βουρώ εννά έρτουν 'που πίσω μου. Θέλω να φωνάξω, αλλά σε τι εννά ωφελέσει; Μια γυναίκα να φωνάζει έννεν τζαι κάτι παράξενο για τις μέρες μας. Ο δρόμος μου – Βουρώ τωρά. Κλειθκιά! Τι είναι τούτος ο ήχος; Κλειδί στην πόρτα! Αναπνέει κάποιος; Αννοίω την πόρτα. Είμαι σπίτι. Ακόμα εν νιώθω ασφαλής. Γιατί εν νιώθω ασφαλής; Τι έκαμα; Τι έκαμα; Τι έκαμα; » Dark Vanilla Jungle [απόσπασμα, με την ευγενή παραχώρηση της Εβίτας Ιωάννου]

+ Ο κύκλος του Dark Vanilla Jungle δεν τελείωσε. Ανεβαίνει ξανά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Θεάτρου του Δήμου Στροβόλου την Πέμπτη 14 Μαΐου.