Σκηνοθεσία: Μαρία Ιόλη Καρολίδου

«Ποιες ιστορίες λέμε; Ποια είναι η κυρίαρχη αφήγηση για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία; Πώς οι παραστατικές τέχνες διαιωνίζουν ή αποδομούν έμφυλα στερεότυπα;». Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που επιχειρεί να διερευνήσει το φιλόδοξο project ΣΕΖΟΝ, μια πλατφόρμα και πρόσκληση για συνεργασία, εμπνευσμένη από τις σκηνοθέτιδες Μαγδαλένα Ζήρα και Αθηνά Κάσιου. Δύο γυναίκες με σημαντικό σκηνοθετικό (και όχι μόνο) έργο και ιδιαίτερες ευαισθησίες σε θέματα που αφορούν το γυναικείο φύλο. Θέτοντας ως κεντρικό θεματικό άξονα, για τη διετία 2019-2021, τις «Γυναίκες», η πλατφόρμα ΣΕΖΟΝ έδωσε και εξακολουθεί να δίνει μια μεγάλη ποικιλία δράσεων: πραγματοποίηση ημερίδων και διαλέξεων από ερευνητές και ανθρώπους του θεάτρου, εκπόνηση χρονολογίου από το Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου της γυναικείας δράσης από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα στην Κύπρο, δημιουργία εικαστικών work in progress, ανοιχτών συζητήσεων και προβών και βέβαια παρουσίαση θεατρικών έργων για γυναίκες, γραμμένων και σκηνοθετημένων από γυναίκες.

Στο πλαίσιο της ΣΕΖΟΝ παρουσιάζεται και το βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα έργο της Βρετανίδας Κορντίλια Λιν με τίτλο Lela & Co, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Royal Court Theatre του Λονδίνου το 2015. Με την Ιόλη Μαρία Καρολίδου να αναλαμβάνει τη μετάφραση και τη σκηνοθεσία, το έργο της Λιν, υπό τον τίτλο «Λέιλα και Συνεργάτες», μας αφηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού που ήδη από τα παιδικά, και στη συνέχεια, εφηβικά του χρόνια παγιδεύτηκε σε έναν τραυματικό κύκλο ψυχικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας. Το έργο έχει την αποσπασματική μορφή ενός μονολόγου, στην πραγματικότητα όμως η αφήγηση της Λέιλα, η οποία ασφυκτιά να αρθρώσει την αλήθεια (λέξη η οποία επαναλαμβάνεται πολλάκις από την ίδια), διακόπτεται διαρκώς από τις εκδοχές της αφήγησης των ανδρών που καθόρισαν την πορεία της ζωής της: τον βίαιο πατέρα, τον εκμεταλλευτή σύζυγο της αδελφής της, τον σύζυγο «προαγωγό» που την καθιστά πρωταγωνιστικό πρόσωπο στην επιχείρηση εκπόρνευσης και περιορισμένης ευθύνης «Λέιλα και Συνεργάτες», τον «καλό» στρατιώτη, τον πρόθυμο να ξεχάσει το παρελθόν της δεύτερο σύζυγο. Οι ανδρικές αφηγήσεις διαστρεβλώνουν την αφήγηση της Λέιλα και επιβάλλουν, μέσα από την επανάληψη, τη στρεβλή αυτή εικόνα ως την κοινώς αποδεκτή αλήθεια, όπως συμβαίνει και στην περιβόητη σκηνή της τούρτας, την παραμονή των 13ων γενεθλίων της. Αν και τα ονόματα και τα διάσπαρτα στοιχεία μάς οδηγούν προς μια περιοχή στην κεντρική Ευρώπη, ο χώρος (κάπου που οι γυναίκες σε φέρνουν στη ζωή με νανουρίσματα και σε κατευοδώνουν στον θάνατο με μοιρολόγια, ενώ οι άνδρες αναλαμβάνουν όλα τα ενδιάμεσα) και ο χρόνος (σε περίοδο πολέμου) της ιστορίας δεν καθορίζονται ποτέ, στοιχείο που εντείνει τη συναισθηματική εμπλοκή του θεατή, αφού θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε. Επιπλέον, η εμπλοκή αυτή επιτυγχάνεται, δημιουργώντας ένα περίεργο αίσθημα αμηχανίας και «ξεβολέματος», μέσα από τις επαναληπτικές απευθύνσεις της Λέιλα προς το κοινό, το οποίο βρίσκεται πότε σε θέση παρατηρητή, πότε σε θέση ενόρκου, πότε σε θέση συμμέτοχου και ενόχου για ό,τι της συμβαίνει: «Θα μπορούσα να σας βγάλω τα μάτια και να τα φάω», μας λέει. Θα μπορούσε. Αλλά δεν το κάνει ποτέ. Το μόνο που θέλει είναι να αφηγηθεί την ιστορία της. Και να την ακούσουμε.

Οι λεπτές ισορροπίες του έργου αποτυπώνονται στον τρόπο που η Μαρία Ιόλη Καρολίδου καθοδηγεί την Αντωνία Χαραλάμπους και τον Γιάννη Καραούλη οι οποίοι, μέσα από μια σπάνια σκηνική χημεία, δίνουν δύο από τις καλύτερες ερμηνείες τους.

Παρόλο που στην αφήγηση της Λέιλα υπάρχει αυτή η αίσθηση της αποσπασματικότητας λόγω των συνεχών ανδρικών παρεμβολών, στην πραγματικότητα ο λόγος της Λιν κάθε άλλο παρά αποσπασματικός είναι. Η αφήγηση των γεγονότων είναι γραμμική (ξεκινώντας από τη μέρα της γέννησης της Λέιλα και καταλήγοντας στην παροντική, μετατραυματική της κατάσταση) αποτελούμενη από πολλαπλές διαδοχικές σκηνές οι οποίες, φτάνοντας στην τραγική τους κορύφωση, δίνουν τη σκυτάλη στο πικρό χιούμορ και την ηρεμία, στοιχεία που διασώζουν το έργο από τον μελοδραματισμό και την επιβαλλόμενη συγκίνηση. Αν και υπάρχουν στιγμές που ο λόγος της γίνεται υπερβολικά επεξηγηματικός (ένιωθα να μου λείπουν οι παύσεις και οι σιωπές που υπονοούν πράγματα ανείπωτα, τα κενά που καλούν τον θεατή να τα συμπληρώσει), έως και φλύαρος, κατά τη γνώμη μου –κάτι που δεν διασώθηκε στη μετάφραση, το αντίθετο θα έλεγα, μιας και συχνά οι λέξεις ακούγονται επιτηδευμένες και εξεζητημένες στο στόμα ενός 15χρονου κοριτσιού–, η Λιν δημιουργεί ένα έργο που ακροβατεί ανάμεσα στη σκληρότητα της Σάρα Κέιν και στην ποίηση, ενώ κατορθώνει να αποτυπώσει το περιεχόμενο, όχι μόνο μέσα από τις λέξεις, αλλά και μέσα από τη φόρμα του έργου: την επιβολή της ανδρικής αφήγησης και την αποσιώπηση της γυναικείας.

Η εμπλοκή του θεατή επιτυγχάνεται δημιουργώντας ένα περίεργο αίσθημα αμηχανίας και «ξεβολέματος», μέσα από τις επαναληπτικές απευθύνσεις της Λέιλα προς το κοινό: «Θα μπορούσα να σας βγάλω τα μάτια και να τα φάω»

Η σκηνοθεσία της Μαρίας Ιόλης Καρολίδου ανέδειξε αυτές τις ισορροπίες κατορθώνοντας να πάει ένα βήμα πέρα από το πρώτο σοκ και τη συγκίνηση που προκαλεί το άκουσμα μιας τέτοιας –όπως πολλές άλλες, ειπωμένες και ανείπωτες– ιστορίας. Όπως το περιεχόμενο του έργου αντανακλάται στα δομικά στοιχεία και τις τεχνικές που επιλέγει η συγγραφέας, έτσι και η σκηνοθέτις αποτυπώνει σκηνικά από τη μια την κραυγή απόγνωσης της Λέιλα και από την άλλη τη φίμωσή της από τους άνδρες. Το σκηνικό της Ελένης Ιωάννου, απλωμένο σε όλη την έκταση του λευκού χώρου του Space και με ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα τα οποία λειτουργούν πιο πολύ ως σύμβολα (η ροζ πολυθρόνα ως σύμβολο της χαμένης κοριτσίστικης αφέλειας, η τηλεόραση ως μέσο ζωντανής μετάδοσης των όσων συμβαίνουν στο «μέσα» δωμάτιο-φυλακή της Λέιλα, υπονοώντας και τον τρόπο που συχνά προσλαμβάνουμε αυτές τις ιστορίες, προστατευμένοι από τη γυάλινη οθόνη), δείχνει να συρρικνώνεται όσο προχωράει η αφήγηση της Λέιλα, μέχρι να καταλήξει στον ελάχιστο χώρο που καταλαμβάνουν το σώμα και τα χέρια της. Οι κορδέλες κατά μήκος του τοίχου σε συνδυασμό με την ανδρική αφήγηση διά μικροφώνου αφήνει την αίσθηση ενός σόου σε καμπαρέ, ενώ πίσω δεσπόζει ολόφωτη, όσο η ιστορία γίνεται πιο σκοτεινή και η ένταση των προβολέων μειώνεται, η εντυπωσιακή επιγραφή Lela & Co.

Οι λεπτές ισορροπίες του έργου αποτυπώνονται και στον τρόπο που η Μαρία Ιόλη Καρολίδου καθοδηγεί τους δύο ηθοποιούς, την Αντωνία Χαραλάμπους και τον Γιάννη Καραούλη, οι οποίοι, μέσα από μια σπάνια σκηνική χημεία, δίνουν δύο από τις καλύτερες ερμηνείες τους. Ο Γιάννης Καραούλης, ντυμένος επίσημα με ένα κοστούμι-σύμβολο ή βιτρίνα της ανδρικής υπεροχής, ενσαρκώνει με ευρηματικό τρόπο, χωρίς αχρείαστες εντάσεις και με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, όλες τις ανδρικές φιγούρες που στιγμάτισαν τη ζωή της Λέιλα, περνώντας ήρεμα και αβίαστα από τον έναν ρόλο στον άλλο. Η Αντωνία Χαραλάμπους, με ρούχα που προδίδουν μια «τσαλακωμένη» εφηβεία και χαμένη αθωότητα, δίνει μια συγκλονιστική ερμηνεία η οποία κινείται σε μια ευρεία και συχνά αντιφατική κλίμακα συναισθημάτων: η εξωστρέφεια μετατρέπεται σε εσωστρέφεια, η υπερβολική ένταση σε νωχελικότητα, ο ενθουσιασμός σε απογοήτευση, η διαχυτικότητα σε απομόνωση, η οργή σε παραίτηση, η απόγνωση σε ελπίδα, η τραγικότητα σε αμήχανο παιδικό χαμόγελο και ειλικρινές χιούμορ. Με το υπέροχο νανούρισμα-μοιρολόι (Γιάννης Κουτής) να τη συνοδεύει ως λάιτ μοτίφ σε όλη της την αφήγηση, η Αντωνία Χαραλάμπους εκμηδενίζει τις αποστάσεις με το κοινό και μας αναγκάζει να ακούσουμε, χωρίς οίκτο, την ιστορία της Λέιλα.
Το έργο αρχίζει όπως τελειώνει. Με τη Λέιλα ασάλευτη στη ροζ πολυθρόνα, με βλέμμα απλανές και υγρό. Ό,τι μεσολάβησε ήταν μια πιθανότητα: «κι αν έστω αποφάσιζα, μια καλή μέρα, ας πούμε, να σταθώ πάνω στο τραπέζι και να πω: 'με λένε Λέιλα και αυτή είναι η δική μου ιστορία'». Και η πιθανότητα κάποιοι να την είχαν ακούσει. Γιατί τελικά «οι ιστορίες που λέμε γίνονται ο κόσμος στον οποίο ζούμε». Και το θέατρο οφείλει να γίνει το μέσο αφήγησης τέτοιων ιστοριών.