Ο φραγκικός βασιλικός οίκος των Lusignan και οι Ιωαννίτες ιππότες που είχαν σημαντική παρουσία στην Κύπρο 

To βασίλειο της Κύπρου είχε πάντοτε αγαστή συνεργασία με τους Ιωαννίτες ιππότες, εάν εξαιρέσουμε κάποιες μόνο περιπτώσεις σχετικές με τις κτήσεις που κατείχαν στη μεγαλόνησο. Οι σχέσεις τους μάλιστα έγιναν πιο στενές όταν για λόγους στους οποίους θα αναφερθούμε πιο κάτω το τάγμα είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο. Το ίδιο είχε συμβεί και όταν πέτυχαν οι Ιωαννίτες να κατακτήσουν τη Ρόδο. Η Ρόδος έκτοτε, όπως μαρτυρείται στις πηγές, δεν υπήρξε μόνο σταθμός των μελών του οίκου των Lusignan όταν ταξίδευαν στη Δύση, αλλά κάποιοι από αυτούς έτυχε να φιλοξενηθούν από τους Ιωαννίτες στο νησί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Οι Ιωαννίτες ιππότες, ως γνωστόν, κατείχαν γαίες και οικίες στη Λεμεσό, και το Κολόσσι αργότερα έγινε ένα οχυρωμένο αγρόκτημα. Πώς βρέθηκαν όμως στην Κύπρο και πώς κατέκτησαν αργότερα τη Ρόδο; Ως γνωστόν η κατάσταση των στρατιωτικών ταγμάτων, δηλαδή των Ναϊτών και των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, μετά την πτώση της Άκρας και την πλήρη απώλεια το 1291 της λατινικής Συρίας στους Μαμελούκους, είχε μεταβληθεί ολοκληρωτικά. Όσοι επέζησαν από τα δύο στρατιωτικά τάγματα έπλευσαν για την Κύπρο και σχεδόν για δύο δεκαετίες διατηρούσαν τις μονές ή το αρχηγείο τους πλησίον ή μέσα στη Λεμεσό. Το 1306, οι Ιωαννίτες άρχισαν τη μακρά πολιορκία της Ρόδου. Το τάγμα των Ιωαννιτών είχε προσφέρει βοήθεια στον βασιλιά Ερρίκο Lusignan, για την αποκατάστασή του στον θρόνο της Κύπρου, ο οποίος είχε εκδιωχθεί από τον αδελφό του Αιμερύ Lusignan, σφετεριστή του στέμματος. Μετά τη διάλυση, το 1312, του τάγματος των Ναϊτών, οι κτήσεις τους στην Κύπρο πέρασαν στην κατοχή των Ιωαννιτών. H Κομμανταρία των Ιωαννιτών ή Μεγάλη Κομμανταρία της Κύπρου τo 1310 είχε ως βάση το Κολόσσι και κάποτε ονομαζόταν Κομμανταρία του Κολοσσίου. Ο Φοίνικας και η Ανώγυρα αποτελούσαν τη Μικρή Κομμανταρία (petite commandarie). Κατά καιρούς ο μικρός οίκος στο Τέμπλος ή Τέμπρος, κοντά στην Κερύνεια, συνδεόταν είτε με τη Μεγάλη είτε με τη Μικρή Κομμανταρία. Οι Ιωαννίτες δεν κατείχαν μόνο εύφορες γαίες στη Λεμεσό μαζί με το φρούριο του Κολοσσίου, το οχυρωμένο αγρόκτημά τους, όπως προαναφέραμε, αλλά επίσης είχαν γαίες στην Πλατανιστάσα, στον Φοίνικα, στην Επισκοπή της Λεμεσού, στο Μοναγρούλλι κ.α. Είχαν έναν οίκο και μια εκκλησία στη Λεμεσό. Έναν οίκο και δύο εκκλησίες στη Λευκωσία και μια εκκλησία στην Αμμόχωστο. Ο Φλώριος Βουστρώνιος διατείνεται ότι το 1374 είχαν εξήντα χωριά, πολλά από τα οποία δεν έχουν ακόμα ταυτιστεί.

Η Μεγάλη Κομμανταρία: Το φρούριο του Κολοσσίου, που εξακολουθεί να υφίσταται, αποτελεί μνεία της εποχής των Ιωαννιτών καθώς αποτελούσε βάση της κομμανταρίας τους

Οι σχέσεις των Ιωαννιτών ιπποτών που κατείχαν την ίδια χρονική περίοδο τη Ρόδο με το λατινικό βασίλειο της Κύπρου αποτελούν ταυτόχρονα και σχέσεις στενότατες με τις δύο νήσους. Απλώς αναφέρουμε επί τροχάδην ότι οι ιππότες του Αγίου Ιωάννου εργάστηκαν δραστήρια και έστειλαν δυνάμεις από τη Ρόδο για την παλινόρθωση του Ερρίκου Β’ Lusignan. Συνέβαλαν στο συνοικέσιο και μετά στον γάμο της θυγατέρας του Ερρίκου Lusignan, Μαρίας, με τον Jaume B’ της Αραγωνίας και εγγυήθηκαν την προίκα της. Ο στρατάρχης της Ρόδου και ύστερα ο μάγιστρος Raymond Berenger είχαν αφιχθεί στην Κύπρο ώστε να μεσολαβήσουν για τη διένεξη του Φράγκου βασιλιά Πέτρου Β’ Lusignan με τους Γενουάτες. Επίσης, δυνάμεις της Κύπρου και της Ρόδου, που είχαν γίνει μείζονες λατινικές βάσεις, συνεργάστηκαν στη Σταυροφορία εναντίον των Οθωμανών, που είχε πετύχει το 1344 την κατάληψη του φρουρίου της Σμύρνης, και γαλέρες των Ιωαννιτών έλαβαν μέρος στις επιθέσεις που είχε διενεργήσει ο Πέτρος Α’. «Ο ρήγας της Ανατολής και βασιλιάς της Δύσης», κατά το κυπριακό δημοτικό άσμα, το 1361 και το 1369 επετέθη εναντίον των κιλικιακών και συριακών ακτών και όπως αναφέρθηκε είχε ενισχυθεί και από τους Ιωαννίτες. Το ίδιο είχε συμβεί και όταν ο βασιλιάς της Κύπρου είχε λεηλατήσει, το 1365, την Αλεξάνδρεια.

Μεγάλα ήταν τα εισοδήματα των Ιωαννιτών από τις κτήσεις τους στην Κύπρο. Παρά τις κατά καιρούς διενέξεις μεταξύ των Ιωαννιτών της Ρόδου και των Κυπρίων βασιλέων για τις κτήσεις των πρώτων και τα εισοδήματά τους, παρέμειναν στενά συνδεδεμένοι. Όταν οι Μαμελούκοι το 1426 λεηλάτησαν την Κύπρο, οι Ιωαννίτες είχαν στείλει δύο γαλέρες και στρατεύματα, ο δε βασιλιάς Ιανός διέμενε στον πύργο τους στη Χοιροκοιτία πριν τη διεξαγωγή της μάχης. Το 1434, οι Μαμελούκοι λεηλάτησαν το Κολόσσι και κατέστρεψαν την Κομμανταρία και αργότερα χρησιμοποίησαν την Κύπρο ως βάση για να επιτεθούν εναντίον της Ρόδου. Το 1444, οι Ιωαννίτες της Ρόδου εμπόδισαν τον εμίρη της Αλλάγιας να επιτεθεί εναντίον της Κύπρου. Το 1449 έπληξε λιμός τη Ρόδο εξαιτίας σιτοδείας και έτσι ο βασιλιάς της Κύπρου έδωσε άδεια εξαγωγής 2.000 μοδίων σιταριού και 1.000 μοδίων κριθαριού.

Κύριο προϊόν των Ιωαννιτών στην Κύπρο ήταν η ζάχαρη από το Κολόσσι, την οποία πωλούσαν στον Ενετό έμπορο Giovanni Martini. Μέχρι το 1440, σύμφωνα με τα βενετικά αρχεία, υπήρχαν φιλονικίες με την οικογένεια Κορνάρο που είχε ως φέουδο την Επισκοπή Λεμεσού, σχετικά με τη χρήση των υδάτων του Κούρη για τις φυτείες του Κολοσσίου.

Είναι πρόδηλο ότι οι Ιωαννίτες μετά το στέμμα της Κύπρου ήταν ο μεγαλύτερος κτηματίας στη μεγαλόνησο και όπως αναφέρθηκε προηγουμένως μερικές φορές δεν έλειπαν οι διενέξεις μεταξύ του στέμματος και του τάγματος. Για παράδειγμα, το 1467, όταν μία ροδίτικη γαλέρα συνέλαβε τον πειρατή Michele της Μάλτας και τα λάφυρά του, ο οποίος φαίνεται να εργαζόταν για τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β’, ο βασιλιάς προέβη σε κατάσχεση των ζώων και της κινητής περιουσίας της Κομμανταρίας, έως ότου τον αποζημιώσουν.

Η έκπτωτη βασίλισσα της Κύπρου στη Ρόδο

Το 1458, μετά τον θάνατο του Φράγκου βασιλιά Ιωάννη Β’, τον διαδέχθηκε η θυγατέρα του Καρλόττα, η οποία ως γνωστόν εξεδιώχθη από τον θρόνο, γιατί σφετερίστηκε το στέμμα ο ετεροθαλής αδελφός της Ιάκωβος, νόθος γιος του πατέρα της και μετέπειτα βασιλιάς Ιάκωβος Β’ Lusignan. Ο Ιάκωβος είχε διαμείνει έξι περίπου μήνες σε εξορία στη Ρόδο το 1456 και επέστρεψε στην Κύπρο με τέσσερα πλοία που είχαν εξοπλιστεί εκεί, αλλά μετά τον θάνατο του πατέρα του ζήτησε βοήθεια από τους Μαμελούκους και κατέλαβε τον θρόνο. Στη συνέχεια η νόμιμη βασίλισσα της Κύπρου κατέφυγε στη Ρόδο και για 13 χρόνια είχε ως βάση της κατά μέγα μέρος το νησί, όπου ήταν εγκατεστημένη στο ανάκτορο του μαγίστρου. Οι Ιωαννίτες τής προμήθευαν γαλέρες, χρήματα και άνδρες και υποστήριξαν τους οπαδούς της έως το 1464, αλλά πλέον δεν άντεξαν οι υποστηρικτές της και παρέδωσαν την Κερύνεια, που αποτελούσε το τελευταίο προπύργιό της στο πάλαι ποτέ βασίλειό της.

Η σπουδαία κυπριακή οικογένεια των Συγκλητικών σχετίζεται με τη νήσο της Ρόδου και ιδού πώς. Κατά τη διάρκεια της διαμάχης για τη διεκδίκηση του στέμματος της Κύπρου, μεταξύ της τελευταίας νόμιμης βασίλισσας Καρλόττας και του ετεροθαλούς αδελφού της Ιακώβου, κάποια μέλη της οικογένειας των Συγκλητικών όπως και άλλες γνωστές οικογένειες της Κύπρου είτε υποστήριξαν τη βασίλισσα είτε τον αδελφό της Ιάκωβο. Ο Θωμάς Συγκλητικός για παράδειγμα, γενάρχης της σπουδαίας αυτής οικογένειας, το 1463 αναφέρεται ως πιστός οπαδός της Καρλόττας και εγκαθίσταται στη Ρόδο, όπου όπως προαναφέραμε είχε καταφύγει και η ίδια και έμεινε εκεί έως το 1474, καθώς και πολλοί οπαδοί της. Είχε νυμφευθεί τη Μαργαρίτα Mistachiel και απέκτησαν, σύμφωνα με τις πηγές, τέσσερις γιους: τον Πέτρο, τον Ευγένιο, μετέπειτα κόμη Rochas, τον Νικόλαο και τον Φραγκίσκο. Δεν γνωρίζουμε πότε επαναπατρίστηκε ο Θωμάς Συγκλητικός και κάτω από ποιες συνθήκες. Πολύ πιθανόν να δήλωσε μετέπειτα υποταγή στον Ιάκωβο που ήδη είχε σφετεριστεί το στέμμα.

Σύμφωνα με ένα έγγραφο του 1511, ο Πέτρος Συγκλητικός, γιος του Θωμά Συγκλητικού που ζει στη Ρόδο, ήταν ένας μεταξύ των κοσμικών εκλεκτόρων για την εκλογή του ορθοδόξου επισκόπου Ρόδου, τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους. Επίσης, σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι ο Κύπριος Πέτρος Συγκλητικός μαζί με τον Ρόδιο Νικόλαο Βεργώντη ή Βεργωτή ήταν οι εκπρόσωποι των Ροδίων στις διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς όταν πολιορκούσαν το 1522 τη Ρόδο.

Κορνάρο και Βενετοκρατία

Όταν η Κύπρος, με τον θάνατο του Ιακώβου Β’ και την ανάρρηση στον θρόνο της Αικατερίνης Κορνάρο, έγινε βενετικό προτεκτοράτο, οι Ιωαννίτες θέλησαν να κρατήσουν στο νησί τις κτήσεις τους και να εισπράττουν τα εισοδήματά τους. Κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας, διοικητές της κομμανταρίας διορίζονταν Βενετοί και ύστερα περιήλθε στον Μάρκο Κορνάρο, ανεψιό της Αικατερίνης, μετά στον ανεψιό του Alvise και ύστερα στον αδελφό του, Ιωάννη. Μετά την πτώση, το 1522, της Ρόδου στα χέρια των Οθωμανών οι Ιωαννίτες, ως γνωστόν, μετακινήθηκαν στη Μάλτα. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι παρ' όλη την εχθρότητά τους προς τους Βενετούς προσέφεραν τέσσερις γαλέρες το 1570 για την υπεράσπιση της Κύπρου. Ο αδελφός Πέτρος Giustiniani έφθασε αργότερα στην Κρήτη με τρεις γαλέρες, αλλά η πρότασή του να συνοδεύσει στρατεύματα στην Κύπρο απορρίφθηκε και τα πλοία του αποστρατεύθηκαν λόγω ασθενείας του πληρώματός τους. Η Κύπρος έπεσε στην εξουσία των Οθωμανών και η Κομμανταρία των Ιωαννιτών της Ρόδου κατεσχέθη. Τελευταίος μέγας διοικητής της Κομμανταρίας ήταν ο Federico Κορνάρο, ενώ η οικογένεια των Κορνάρων εξέλιπε το 1799 και οι αξιώσεις σε αυτήν πέρασαν στη βενετική οικογένεια του κόμη Alvise Mocenigo. Ο εγγονός του Mocenigo, άκουσον-άκουσον, επεχείρησε το 1870 να εξασφαλίσει τα κτήματα της Μεγάλης Κομμανταρίας από τη βρετανική κυβέρνηση της Κύπρου!

Το αγέρωχο φρούριο του Κολοσσίου εξακολουθεί ακόμη να υφίσταται καθώς και ο ζαχαρόμυλος των Ιωαννιτών ιπποτών της Ρόδου, μνεία εκείνης της μακρινής εποχής. Μνεία επίσης και των σχέσεων του φραγκικού οίκου των Lusignan με τους Ιωαννίτες ιππότες, αλλά και των σχέσεων τελικά των δύο νήσων Κύπρου και Ρόδου…

ΛΕΖΑΝΤΑ: Ιωαννίτες ιππότες ή οσπιτάλιοι.