Στο αττικό ημερολόγιο ο Μάρτιος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ανθεστηριώνα και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Ελαφηβολιώνα. Κατά το διάστημα αυτό γιορτάζονταν τα Μυστήρια εν Άγραις προς τιμήν της Περσεφόνης, τα Διάσια προς τιμήν του Μειλίχιου Δία και τα Μεγάλα Διονύσια προς τιμήν του θεού Διόνυσου, τα οποία ήταν επίσης συνδεδεμένα με τη γέννηση της τραγωδίας. Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο πρώτος μήνας του έτους ονομαζόταν Primus, όμως, μετά το 46 π.Χ. μετονομάστηκε σε Mars προς τιμήν του θεού της γονιμότητας και των αγρών Mars. Έγινε ο τρίτος μήνας του χρόνου, και σύντομα ταυτίστηκε με τον θεό του ελληνικού δωδεκαθέου Άρη, θεό του πολέμου, διότι με το τέλος του χειμώνα και την αρχή της άνοιξης οι καιρικές συνθήκες επέτρεπαν τις πολεμικές εκστρατείες.

Δημήτρης Αληθεινός "Ο Γέρος του Μοριά" 2001: "Σύμφωνα με την αντίληψη του Όθωνα και του Μπους, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μπορεί να θεωρηθεί αρχιτρομοκράτης".

Στη νεότερη Ελλάδα, ο Μάρτης είναι ο μήνας της Εθνικής Επανάστασης και του Ευαγγελισμού, η σάλπιγγα που σήμανε την ελευθερία του λαού από τον οθωμανικό ζυγό και νομιμοποίησε (κατά την άποψή μου) τη μετέπειτα, σχεδόν μόνιμη σκλαβιά από τους λίγους ομοεθνείς του. Για το 2021 οι απόγονοι εξ αίματος ή εξ αγχιστείας των κοτζαμπάσηδων και των προεστών προετοιμάζουν λαμπρές φιέστες. Φαντάζομαι ότι στο "σόου" θα πρωταγωνιστούν φουστανελάδες χορευτές λεβέντικου τσάμικου, ενώ στα διάφορα "πάνελ" οι εκλεκτοί ομιλητές θα μακαρίζουν τους προπάππους των οργανωτών και τους συνεργάτες τους. Σύγχρονοι Κωλέττηδες και Μαυροκορδάτοι θα ταΐσουν για άλλη μια φορά κουτόχορτο και θεάματα τους απόγονους -εξ αίματος ή ιδεολογίας- των ξυπόλυτων, αυτών που θυσιάστηκαν στο όραμα μιας ελεύθερης πατρίδας. Ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του μας δίνει μια σαφή εικόνα της σχέσης κοτζαμπάση - Τούρκου: "Από την άδικον φορολογίαν, την αρπαγήν, την δήμευσιν και εν γένει από την δυστυχίαν των αδελφών των, αυτοί, οι κοτζαμπάσηδες, εμισθοδοτούντο, έκτιζαν σπίτι, ενδύοντο λαμπρά και πολύτιμα φορέματα αυτοί, οι γυναίκες και τα παιδιά των. Μόνο περί εαυτόν εφρόντιζαν. Ελαμπροφόρουν εις τας εορτάς και τας πανηγύρεις των Τούρκων, και τέλος πάντων, μόνο το σουνέτι (περιτομή) έλειπε διά να είναι κι αυτοί τέλειοι Τούρκοι" (1). Κι όμως, από τον Κυναίγειρο ώς τον Αυξεντίου, αυτός ο τόπος γέννησε εκατοντάδες ηρωικές μορφές, δάσος πυκνό, με ανθρώπους-δέντρα βαθιά ριζωμένα σε τούτη τη γη, που όμως ξυλεύονταν κι εξακολουθούν να ξυλεύονται από μερικές οικογένειες.

Είναι γεγονός ότι ο αγώνας του '21 ήταν απελευθερωτικός, εμπνευσμένος με πάθος και ποτισμένος με αίμα, όχι μόνο των αγωνιστών, αλλά και των διανοουμένων, όπως ο Ρήγας και ο Κοραής. Παράλληλα όμως ήταν και αγώνας κοινωνικός. "Όταν η Διοίκησις βιάζη, αθετή, καταφρονή τα δίκαια του λαού και δεν εισακούη τα παράπονά του, το να κάμη τότε ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάστασιν, να αρπάζη τα άρματα και να τιμωρήση τους τυράννους του, είναι πλέον ιερόν από όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του" έγραφε ο Ρήγας υπογραμμίζοντας την ανάγκη των φτωχών για ισότητα και το αναφαίρετο δικαίωμα στην ελεύθερη ζωή και την ευτυχία. Το κοινωνικό περιεχόμενο της Επανάστασης του '21 το επιβεβαιώνουν περίτρανα οι δύο εμφύλιοι που ακολούθησαν, το καταμαρτυρούν οι αγώνες των αγροτών για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, τα κείμενα των διανοουμένων, οι ίντριγκες των κοτζαμπάσηδων, οι αντιδράσεις του ανώτερου κλήρου.

"Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί
Αράπηδες και άσπροι με μια κοινή ορμή
για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί [...]
να σφάξουμε τους λύκους που το ζυγόν βαστούν
και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά
τους τυραννούν" (2)

Θυμάμαι τις αίθουσες στο δημοτικό σχολείο ζωσμένες με πορτρέτα αγωνιστών. Χωρίς να ξέρω γιατί, μια εικόνα όλο φλόγα μαγνήτιζε το βλέμμα μου περισσότερο από τις άλλες: Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, όρθιος, ευλογούσε τα κεφάλια των γονατιστών αγωνιστών στη Μονή Αγίας Λαύρας. Ψηλά, μια κυματιστή ταινία έγραφε την ένδοξη ημερομηνία: 25η Μαρτίου 1821. Κι όμως, ήταν ψέμα... ένα παραμύθι επιβεβλημένο από τον Όθωνα (σε συνεργασία με τον ανώτατο κλήρο) που με διάταγμα, το 1838, καθιέρωσε τον εορτασμό της εξέγερσης την ίδια ημέρα με τον Ευαγγελισμό, δημιουργώντας μια ψεύτικη όσο και αδιάρρηκτη ταύτιση επανάστασης και θρησκείας. Ο Σπυρίδων Τρικούπης γράφει: "Ψευδής είναι η εν Ελλάδι επικρατούσα ιδέα ότι εν τη Μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά πρώτον η σημαία της Ελληνικής επαναστάσεως" (3). Τα απομνημονεύματα του ίδιου του Παλαιών Πατρών Γερμανού το επιβεβαιώνουν, καταγράφοντας ότι είχε αναχωρήσει από την Αγία Λαύρα αρκετές μέρες πριν, έμεινε ένα διάστημα στα Νεζερά, κι από τις 24 Μαρτίου διέμενε στην Πάτρα.

Η επανάσταση ξεκίνησε εκτός Ελλάδος, την 21η Φεβρουαρίου, όταν ο Υψηλάντης διέβη τον ποταμό Προύθο, ενώ το πρώτο επαναστατικό βόλι του 1821 έπεσε στις 16 Μαρτίου στο Αγρίδι, ένα χωριό στα Αροάνια όρη, όταν ο οπλαρχηγός Νικόλας Σολιώτης με τους άντρες του χτύπησαν μια ομάδα τριών φοροεισπρακτόρων και τριών ταχυδρόμων με γράμματα προς τον Χουρσίτ πασά που πολιορκούσε τον Αλή Πασά στα Γιάννενα. Μαζί με αυτούς, σκότωσαν κι άλλους εφτά οπλισμένους Τούρκους από τα γύρω χωριά.

Εκτός όμως από ένδοξες σελίδες, η επανάσταση είχε και μελανές. Μια τέτοια αφορά τον τσαγκάρη Παναγιώτη Καρατζά που πρωτοστάτησε στα γεγονότα της Πάτρας την 21η Μαρτίου του '21, κι έγινε γρήγορα οπλαρχηγός. Ήταν τολμηρός, γενναίος κι από έφηβος ακόμα τα έβαζε με τους Τούρκους υπέρ των χριστιανών. Υπηρέτησε στην ελληνική λεγεώνα της Ζακύνθου από το 1809 έως το 1812, και στο ξεκίνημα του αγώνα πήρε μέρος σε πολλές μάχες στις οποίες και πρωτοστάτησε. Τα κατορθώματα και η στάση του υπέρ των φτωχών τον έκαναν λαοφιλή, κι αυτό προκάλεσε τον φθόνο όχι μόνο των κοτζαμπάσηδων αλλά και του ίδιου του Πατρών Γερμανού. Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1821, ο οπλαρχηγός Κουμανιώτης τον προσκάλεσε στη μονή Ομπλού, έξω από την Πάτρα, με πρόφαση να ξεκαθαρίσουν κάποια προσωπικά θέματα. Μόλις ο Καρατζάς μπήκε στο μοναστήρι, περικυκλώθηκε από τους άντρες του Κουμανιώτη που ήθελαν να τον φοβίσουν, μα αντί να σκιαχτεί άρχισε να χορεύει και να τους κοροϊδεύει. Τότε κάποιος ονόματι Τσαλαμηδάς τον πυροβόλησε πισώπλατα και τον σκότωσε. Τον θάψανε στην αυλή του μοναστηριού και ο τάφος του βρίσκεται εκεί μέχρι σήμερα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο φόνος σχεδιάστηκε από τον Κουμανιώτη για λόγους προσωπικής εκδίκησης, άλλοι πως ήταν δάχτυλος των κοτζαμπάσηδων. Ο συγγραφέας Νίκος Μόσχος στο βιογραφικό μυθιστόρημα "Καρατζάς ο αγνοημένος, Πατρών Γερμανός ο τιμημένος" (4) υποστηρίζει την άποψη πως η δολοφονία -η πρώτη πολιτική δολοφονία της νεότερης Ελλάδας- έγινε με κρυφή εντολή του Πατρών Γερμανού και με τη βοήθεια των κοτζαμπάσηδων. Μετά το τέλος του αγώνα, ο στρατηγός Μακρυγιάννης αναφερόμενος στις μεγάλες δυνάμεις έγραψε με μοναδικό λογοτεχνικό ύφος στα απομνημονεύματά του: "Τι φαντάζεστε, ότι μας βοηθήσετε, ή μας μολύνετε και μας αφανίσετε; Ξίκι να γίνεταν από 'μας ήταν καλύτερα και το καλό σας και το κακό σας! Ευγνωμονούμεν οι Έλληνες γενικώς τους φιλανθρώπους υποκόγους σας, έχομεν χάριτες εις αυτούς τους ευεργέτες μας -καμμιά χάρη σ' εσάς της ανεμοδούρες, της διαφταρμένες μηχανές δεν έχομεν! Οι τίμιοι άνθρωποι να μην σας ακούσουνε! Ούτε το καλό σας θέλουν να τους κάμετε. Ας σας ευγνωμονήσουνε εκείνοι οπού τους δώσετε τα δάνεια και τα 'φκειασαν λούσια και πολυτέλειες κι' άλλα τοιούτα. Εκεινών εκάμετε καλό με τα δάνειά σας, του Αρμασπέρη, του Κωλέτη, του Μαυροκορδάτου, του Μεταξά και συντροφιές τους [...] δεν θέλω σας ξέρη, ούτε να σας ακούσω! Από αυτά όλα η πατρίδα κλονίζεται, από της οδηγίες της πατρικές των Πρέσβεων και δικώ μας ξενολάτρων". (5)

Αυτά λοιπόν για τον φετινό Μάρτη, που όσο κρύο κι αν φέρει θα τον ακολουθεί πάντα ο γελαστός Απρίλης, ο δεύτερος της άνοιξης, κομίζοντας ήλιο και αισιοδοξία στα δισέγγονα των ξυπόλυτων. Ξορκίζοντας τον πόλεμο, προτείνω: Φορέστε από σήμερα το βραχιολάκι του Μάρτη, αυτό με την κόκκινη και άσπρη κλωστή που κάποτε το έπλεκαν ανελλιπώς οι μανάδες για τα παιδιά τους, συντηρήστε με αγάπη τις ελάχιστες πολιτισμικές μνήμες που μας έχουν απομείνει, καταργήστε τις αγγλικούρες στο γραφτό και προφορικό λόγο, αγαπήστε την πανέμορφη αλλά φθίνουσα κυπριακή λαλιά, και σε αντάλλαγμα, θα έχετε πνεύμα, δέρμα και χρώμα υγιή.
Υ.Γ.: Εκτός από την πιο κάτω βιβλιογραφία, είχα πολύτιμο βοηθό το τετράτομο βιβλίο του εξαίρετου ιστορικού Δημήτρη Φωτιάδη "Η Επανάσταση του '21".

Παραπομπές:
1. Φωτάκος, "Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως". 2. Ρήγας Φεραίος, "Θούριος".
3. Σπυρίδων Τρικούπης, "Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως".
4. Νίκος Μόσχος, "Καρατζάς ο λησμονημένος, Πατρών Γερμανός ο τιμημένος". 5. Μακρυγιάννης, "Απομνημονεύματα".