Τα υποκείμενα
«Η δουλειά μας δεν είναι να κάνουμε τους Κύπριους Εγγλέζους», γράφει ο Robert Hamilton Lang το 1878, «αλλά να νιώθουν ως υποκείμενα ευτυχείς και επιτυχημένοι». Σε αντίθεση με πολλούς Βρετανούς αποικιακούς συγγραφείς που έσπευσαν στην Κύπρο μετά το πέρασμα από οθωμανική σε βρετανική κυριαρχία για να περιδιαβούν το νησί και να καταγράψουν σε ταξιδιωτικά ως βιωμένη εμπειρία τη γνώση για τη νέα κτήση, ο Lang είχε ήδη διατελέσει στην Κύπρο διευθυντής του παραρτήματος της Οθωμανικής Τράπεζας στη Λάρνακα (1863-1872) και κατά διαστήματα πρόξενος της Κύπρου. H γνώση του για το νησί, όπως καταγράφεται και στο βιβλίο του Cyprus: its history, its present resources, and future prospects (Macmillan & Co., 1878), τον καθιστά σύμβουλο της βρετανικής κυβέρνησης για τα «εσωτερικά πολιτικά» της Κύπρου παραμονές της κατοχής της. Χόμπι του η αρχαιολογία του νησιού (ο Εγγλέζος κυρίαρχος χρειάζεται το ευγενές συμπλήρωμα ενός χόμπι, αλλιώς η εξουσία του κινδυνεύει να εκτεθεί ως αποικιοκρατική - δικαστική, οικονομική ή στρατιωτική) όπου τον εισάγει ο συνεργάτης του στην Οθωμανική Τράπεζα Δημήτριος Πιερίδης. Ο Lang εκπονεί την αρχαιολογική του δραστηριότητα -βλέπε τυμβωρυχία- τέλη της δεκαετίας του 1860, σε μια εποχή που ο αρχαιολογικός πλούτος της Κύπρου είναι ξέφραγο αμπέλι για ξένους κατοίκους και πρόξενους. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του αγοράστηκε από το Βρετανικό Μουσείο (1872/3), άλλα κομμάτια βρίσκονται σήμερα στην Γκαλερί Τέχνης της Γλασκώβης, στο Λούβρο και σε διάφορα μουσεία της Γερμανίας, και άλλα δόθηκαν ως «δώρα» στον Αμερικανό πρόξενο Luigi Palma di Cesnola, επίσης «συλλέκτη» κυπριακών αρχαιοτήτων.
Η κατα-γραφή της Κύπρου από τον Lang δεν απευθύνεται σε επισκέπτες αλλά σε επενδυτές. Είναι τραπεζιτικός, λογιστής, επιμετρητής και εκτιμητής: παροντικών πόρων και μελλοντικής πορείας, του «μέσα» και της «εξόρυξής του», των δυνατοτήτων και της επένδυσης. Δεν τον ενδιαφέρουν τα κυκλάμινα και οι καρπασίτικες φορεσιές, δεν θα ψάξει την Αφροδίτη. Δεν τον ενδιαφέρει να κατατάξει τους Κύπριους και τις πληθυσμιακές ομάδες φυλετικά, δεν τον ενδιαφέρει αν έχουν αρχαίο ελληνικό προφίλ ή ανατολίτικη φωτιά. Η διακυβέρνηση στην οποία προσβλέπει δεν βασίζεται σε διάγνωση φυλετικού χαρακτήρα (ήπιου ή ανυπότακτου, πολιτισμένου ή απολίτιστου) διότι η διακυβέρνηση δεν θα βασιστεί, όπως αλλού, στο μαστίγιο και στην καταστολή. Η διακυβέρνηση στην οποία προσβλέπει είναι οριζόντια παρά κάθετη, το πρόσημο της εξουσίας είναι παραγωγικό κι όχι κατασταλτικό, η τροπικότητά της είναι η παραγωγή επιθυμίας και η ικανοποίησή της παρά η διάγνωση διαφοράς και ο έλεγχός της.
Στις επαρχιώτικες παρυφές της Ευρώπης, έναν σχεδόν αιώνα πριν τη σειρά διαλέξεων του Michel Foucault Security, Territory, Population, ο Lang προδιαγράφει την εφαρμογή ενός μοντέλου διακυβέρνησης το οποίο αργότερα, στη μεταπολεμική Γερμανία, θα μορφοποιηθεί ως η Γερμανική Νεοφιλελεύθερη Σχολή. Όπως εντοπίζει ο Foucault, σε διαφοροποίηση από τον μέχρι τότε διαχωρισμό της οικονομίας από άλλες σφαίρες της ζωής όπως η πολιτική ή η ηθική, η Σχολή του Νεοφιλελευθερισμού ανάγει και διευρύνει την οικονομία ως επιστήμη διακυβέρνησης. Ως τέτοια επιστήμη δεν αφορά πια το δόγμα της ελεύθερης αγορά αλλά την τεχνική διακυβέρνησης - μια πολιτική παρέμβαση στον τομέα της πραγματικότητας που γίνεται αντιληπτός ως «η οικονομία». Εδώ συναντιούνται οι λογιστικοί πίνακες του Lang (για ετήσια παραγωγή σε σιτάρι και κριθάρι, έσοδα της κυβέρνησης από τη δεκάτη, τη φορολόγηση προβάτων και κατσικών, φόρους τίτλων ιδιοκτησίας και μεταβίβασης, μονοπώλια αλατιού, ζυγίσματος και μέτρησης, έσοδα από εξαγορά της στράτευσης, βελτιστοποίηση του συστήματος καταγραφής και φορολόγησης δεκαρίων γης) με τη διάγνωσή του για τη διακυβέρνηση των Κυπρίων: δεν χρειάζεται η υποταγή τους αλλά η επιθυμία τους. Για να γίνουν υποκείμενα της Μεγάλης Βρετανίας χρειάζεται να γίνουν υποκείμενα ευημερίας, ασφάλειας και ευτυχίας.
Η υποκειμενοποίηση των Κυπρίων δεν προβλέπεται δύσκολη. H ανυποταξία τους προβλέπεται αντιστρόφως ανάλογης της διακίνησής τους και ανάλογη της ακινησίας τους και της προσκόλλησής τους στο χωριό τους, στην οικογένειά τους και στο μέλλον των παιδιών τους. Το φαντασιακό της διακίνησης προβλέπεται μικρό, το φαντασιακό της προσκόλλησης στην ασφαλή μελλοντιακότητα των παιδιών τους μεγάλο, και η παρέκκλισή τους, πολιτική ή ηθική, απίθανη. Γράφει ο Lang:
Είναι υπάκουοι και πειθήνιοι στον μέγιστο βαθμό, εργατικοί και εγκρατείς. Η αγάπη τους για το σπίτι τους αξιοσημείωτη. Τόσο δυνατή που σε πολλές περιπτώσεις το βρήκα δύσκολο να ενθαρρύνω άντρες να αφήσουν το χωριό τους ακόμη κι αν αυτό θα διασφάλιζε χρηματικά πλεονεκτήματα. Η αγάπη της οικογένειας είναι υποδειγματική. Η συνεχής γονική φροντίδα είναι η βάση της ζωής των παιδιών τους και γι' αυτό μόλις η οικογένεια φτάσει σε ωριμότητα, διαχωρίζουν την περιουσία στα παιδιά τους ώστε όταν τα παιδιά μεγαλώσουν οι γονείς καθίστανται οι αποδέκτες της γενναιοδωρίας των παιδιών τους. Αυτό είναι τόσο συχνό που ένας πιστωτής δεν θα ικανοποιείτο μόνο με την υπογραφή ενός γονιού, που ο γιος είναι ήδη ενήλικας - ο γιος πρέπει επίσης να υπογράψει το ομόλογο. Αυτή η πρακτική ενθαρρύνει τους πρώιμους γάμους και υπάρχει κάτι συγκινητικό και όμορφο στην αυταπάρνηση με την οποία οι γονείς θυσιάζουν την ατομική τους ύπαρξη για το καλό των παιδιών τους (203/4).
Οι ειδικοί απεσταλμένοι των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό πάνε κι έρχονται. Εμείς μένουμε. Οι συνομιλίες ξεκινούν και τελειώνουν και εμείς μένουμε. Ο διεθνής πόλεμος για τα εμβόλια μαίνεται. Είναι θέμα ταχυτήτων, όχι πόσα θα έρθουν αλλά πότε θα έρθουν - η διασφάλιση της ανοσίας του πληθυσμού. Αλλού μιλάνε για ταχύτητα εμβολιασμών εμείς μιλάμε για ταχέα (rapid) τεστ. Ήρθε και ο Josep Borrell, ζητήσαμε εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις συνομιλίες. Εμείς στήσαμε ττέλια να εμποδίσουμε τη διακίνηση μεταναστών από την πράσινη γραμμή. Οι φωτογραφίες της έλευσής του προσεγμένες, προβάλλουν μια κινητικότητα. Τον είδαμε να εισέρχεται στο Υπουργείο Εξωτερικών (φωτογραφία 1) και στο Προεδρικό (φωτογραφία 2). Και οι δυο φωτογραφίες έχουν κίνηση. Κινητικότητα. Ορμή. Ορμή χεριών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην πρώτη φωτογραφία έχει ο κενός χώρος στα αριστερά. Στα εκτεταμένα προς τα κάτω χέρια με ανοιχτές παλάμες (ειδικά στ' αριστερό χέρι) του Ν. Χριστοδουλίδη υποδηλώνεται με παιδική, εκκρεμή βεβαιότητα η ροή της εξήγησης και της διεκδίκησης «έννεν έτσι; Ναι, ΕΤΣΙ!», ενώ στη σφικτή παλάμη του Borrell υποδηλώνεται με μεσήλικη - γηραιή εγκράτεια η επιφύλαξη «έτσι λες, ναι... χμ...». Ένα απλό photo crop θα μπορούσε βέβαια να ξεφορτωθεί τον νεκρό χώρο, να ισορροπήσει καλύτερα τη σύνθεση και να κεντράρει το θέμα. Ο νεκρός χώρος όμως είναι απαραίτητος για να παραμένει ο Ν. Χριστοδουλίδης στο κέντρο.
Στη δεύτερη φωτογραφία δεν υπάρχει νεκρός χώρος. Δεν χρειάζεται νεκρός χώρος για να κεντράρει η σύνθεση στα χέρια των δύο ανδρών. Το απλανές γυναικείο βλέμμα στη μέση βοηθά να τραβά το βλέμμα του θεατή στο κέντρο και ταυτόχρονα να το αποτάσσει από τη φορέα του, αφήνοντάς το να επικεντρωθεί χαμηλά: στον κινούμενο δείκτη του Αναστασιάδη που επικεντρώνει την προσοχή του Borrell. Δείχνει του/θυμώνει του. Απαιτεί (τάχα). Ο Borrell έχει πάλι κλειστή την παλάμη. Το δειν του όμως φεύγει. Θωρεί έξω από το frame. Ίσως τον/τη φωτογράφο. Ξέρει τι ψάχνει το βλέμμα του φωτογράφου και των ιθαγενών υποκειμένων.
Στην τρίτη φωτογραφία εικονίζεται και μνημειοποιείται η συνάντηση, την ίδια μέρα (5 Μαρτίου), Borrell - Tatar. Στατική φωτογραφία. Όχι διαχυτικότητες, όχι χέρια σε κίνηση, όχι χαριτωμενιές elbow bumps (αγγίγματα αγκώνων, οι καππακωτές χειραψίας αντενδείκνυνται στην εποχή της COVID). H επισημότητα και η στατικότητα θυμίζουν διπλωματικές φωτογραφίες από τα παλιά. Κι όμως, η φωτογραφία εγγράφει μια καινοτομία. Σπάνια οι ξένοι διπλωμάτες φωτογραφίζονται μαζί με Τουρκοκύπριους ηγέτες σε πολιτικούς χώρους εμβληματικής σημασίας. Η προηγούμενη συνάντησή τους το φθινόπωρο είχε κωδικοποιηθεί και αναπαρασταθεί στα τουρκοκυπριακά μίντια μέσω φωτοκολάζ: οι φωτογραφίες των δύο συγκολλημένες να κατασκευάζουν μια ενιαία φωτογραφία.
Ο Tatar προχωρά μέσω στάσης. Εμείς είμαστε σε στάση μέσω υποκειμενοποίησής μας στην κατανάλωση ομοιωμάτων κίνησης και στην ασφαλειοποίησή μας έναντι του άλλου και του αλλιώς. Είμαστε ευτυχείς. Έχουμε ριζώσει στην ακινησία του Κυπριακού. Μασάμε ευτυχείς από τη μελλοντιακότητα των παιδιών μας και τα ομόλογα ασφάλειας που τους τιτλοποιήσαμε. Για ττελιασμένη γη. Γίναμε επιτέλους υποκείμενα της εθνικής νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας.
Πολιτική Δημοσίευσης Σχολίων
Οι ιδιοκτήτες της ιστοσελίδας parathyro.politis.com.cy διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρούν σχόλια αναγνωστών, δυσφημιστικού και/ή υβριστικού περιεχομένου, ή/και σχόλια που μπορούν να εκληφθεί ότι υποκινούν το μίσος/τον ρατσισμό ή που παραβιάζουν οποιαδήποτε άλλη νομοθεσία. Οι συντάκτες των σχολίων αυτών ευθύνονται προσωπικά για την δημοσίευση τους. Αν κάποιος αναγνώστης/συντάκτης σχολίου, το οποίο αφαιρείται, θεωρεί ότι έχει στοιχεία που αποδεικνύουν το αληθές του περιεχομένου του, μπορεί να τα αποστείλει στην διεύθυνση της ιστοσελίδας για να διερευνηθούν. Προτρέπουμε τους αναγνώστες μας να κάνουν report / flag σχόλια που πιστεύουν ότι παραβιάζουν τους πιο πάνω κανόνες. Σχόλια που περιέχουν URL / links σε οποιαδήποτε σελίδα, δεν δημοσιεύονται αυτόματα.