Οι ενδιαφέρουσες ομιλίες ήταν σύντομες. Οι ενδιαφέρον ομιλίες ήταν σύντομες. Τελικά ποιο είναι το σωστό και ποιο το εσφαλμένο;

Πολλές φορές η αμφιλεγόμενη άποψη για το τι είναι γλώσσα φαίνεται στη σύγχυση που προκύπτει από το τι είναι σωστή γλώσσα. Η σύγχυση είναι ακόμη πιο έντονη όταν βρεθεί κανείς ανάμεσα σε ομιλητές που ομιλούν ταυτόχρονα διαλέκτους και επίσημες γλώσσες. Παρ’ όλα αυτά, το αναπάντητο ερώτημα συναντάται ακόμα και όταν μιλάμε για την ίδια τη γλώσσα, που αποτελείται από πληθώρα λέξεων, καταλήξεων, προτάσεων και σημασιών, τόσο παρόμοιων που συχνά αναρωτιέται κανείς «τελικά τι είναι το σωστό;».

Σύμφωνα με το λεξικό των Merriam-Webster, «σωστό» λέγεται αυτό που είναι κοινώς αποδεκτό, αληθές ή ακολουθεί αυστηρά κριτήρια μιας ιδεολογίας ή άποψης. Οι γλωσσολόγοι εδώ και χρόνια αποφεύγουν όρους όπως «ορθότητα» και «λάθος» στις επιστημονικές εξηγήσεις της γλώσσας. Προτάσεις που δεν ακολουθούν τους κανόνες της γραμματικής, όπως καθορίζονται από τους ομιλητές, ονομάζονται αντιγραμματικές, παρά περιττές ή λανθασμένες. Οι γλωσσολόγοι, λοιπόν, διαχωρίζουν μεταξύ ρυθμιστικής και περιγραφικής γραμματικής. Η μεν πρώτη ορίζει ποιοι θα έπρεπε να είναι οι κανόνες της γραμματικής και απαιτεί να τους ακολουθούμε. Η δε δεύτερη υποστηρίζει ότι η ίδια η φυσική ομιλία αντικατοπτρίζει τους αντικειμενικούς κανόνες της γραμματικής.

Ας επιχειρηματολογήσουμε πάνω στο αιώνιο ερώτημα της ορθότητας της γλώσσας που προκύπτει από την ύπαρξη της ποικιλότητας, δηλαδή τη συνύπαρξη πολλαπλών γραμματικών μορφών (βλέπε σημείο 1), καθώς και από την ανεξαρτησία της αλήθειας μιας πρότασης (βλέπε σημείο 2). Κι αυτό για τους ακόλουθους λόγους:

1. Οι γραμματικές επιτρέπουν την ποικιλότητα των μορφών που εξυπηρετούν την ίδια λειτουργία εντός της ίδιας γλώσσας, δηλαδή τη συνύπαρξη διαφορετικών στοιχείων ή χαρακτηριστικών (π.χ. παίζουν και παίζουσιν). Σε κοινωνίες όπως της Κύπρου, παρόμοιες ποικιλίες επιτρέπουν τη χρήση πολλαπλών γραμματικών μορφών για τον ίδιο σκοπό.


2. Ακόμα και η παραβίαση πραγματολογικών κανόνων ή το ψευδές περιεχόμενο μιας πρότασης δεν την καθιστά εσφαλμένη. Απλώς καλοσχηματισμένες προτάσεις δεν συμβαδίζουν με τις παραδοχές μας (π.χ. ο Κολόμβος πήγε στην Ινδία για να συναντήσει τους μπλε ελέφαντες που χόρευαν μπαλέτο).


3. Η απόκτηση της μητρικής γλώσσας από τα παιδιά αναμένεται να βασίζεται στην ομιλία των ενηλίκων. Η ύπαρξη διαφορετικών μορφών από τα πρώτα χρόνια, όπως γίνεται σε περιβάλλοντα πολυγλωσσίας, ακριβώς δείχνει την ασήμαντη ύπαρξη του ερωτήματος της ορθότητας της γλώσσας.

Ένας παράγοντας που παίζει ρόλο στο ερώτημα είναι η διορθωτική πληροφόρηση που μπορεί να είναι άμεσα ή έμμεσα αρνητική. Στην άμεσα αρνητική διόρθωση συναντάμε διόρθωση της ομιλίας του παιδιού, για παράδειγμα, από τους γονείς. Στην έμμεσα αρνητική διόρθωση, διορθώνεται με άλλους μηχανισμούς, όπως «συγγνώμη, τι είπες;». Στην περίπτωση της κυπριακής ελληνικής, η άμεση διόρθωση γονέα ή εκπαιδευτικού για τη χρήση της κοινής νέας ελληνικής ή η έμμεση χρήση της κοινής νέας ελληνικής δεν διασφαλίζουν ότι το παιδί θα αναπτύξει την κοινή νέα ελληνική, αλλά ότι σίγουρα θα αναγνωρίσει τη διαφορετικότητα των δύο ποικιλιών. Με τη μείωση της έμμεσης διορθωτικής πληροφόρησης, όπως για παράδειγμα στη μωρουδίστικη ομιλία που τείνει να εμφανίζεται στην κοινή νέα ελληνική στην Κύπρο, αυτό πιθανόν να προκαλέσει μείωση του ερωτήματος ως προς το τι είναι «σωστή» γλώσσα αργότερα.

Σωστή ή ορθή γλώσσα, λοιπόν, μπορεί να μεταφραστεί ως η γλώσσα που είναι αποδεκτή από τους φυσικούς ομιλητές. Τα λάθη στη γλώσσα δεν είναι παρά μόνο οι διαφορετικές προσδοκίες και η επιτακτική αντίληψη της γραμματικής που έχουν οι χρήστες μιας γλώσσας. Από αυτήν την άποψη, οι περιγραφικές γραμματικές ή οι γλωσσολόγοι που μελετούν αυτές δεν παρέχουν συμβουλές γλωσσικού καθαρισμού, δεν δίνουν λεκτικές συνταγές ούτε και προσδιορίζουν τη γλωσσική αυθεντικότητα. Και όπως και οι γλωσσολόγοι, έτσι και οι φυσικοί ομιλητές δεν είναι «καθαρολόγοι της γλώσσας» ή grammaticasters. Έτσι, μόνο η γνώση που διαθέτει ο φυσικός ομιλητής του επιτρέπει να κρίνει αν μια πρόταση είναι γραμματική ή όχι - κοινώς αν είναι «ορθή» ή «εσφαλμένη».

Δρ Ναταλία Παύλου, επισκέπτρια λέκτορας, Πανεπιστήμιο Κύπρου