Γράφει η δρ Μαρία Βασιλάκη

«Aν δεν μπορείς να καταρρίψεις τα επιχειρήματά τους, τότε διόρθωσε τη γραμματική τους». Αν έχετε βρεθεί σε κάποια διαφωνία, κατά τη διάρκεια της οποίας ξαφνικά η επιχειρηματολογία μετατράπηκε σε δηκτικά σχόλια για τον τρόπο με τον οποίον οι συνομιλητές/τριες χειρίζονται τη γλώσσα, δεν είστε οι μόνοι/ες. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε περιπτώσεις που το αρχικό θέμα συζήτησης είναι καίριας σημασίας και προσφέρεται για «ανταγωνιστική συνδιαλλαγή» (Pihlaja, 2011), όπως για παράδειγμα η πολιτική. Παράλληλα, φαίνεται να διογκώνεται αν η ανταλλαγή απόψεων γίνεται μέσω διαδικτυακών σχολίων —σε τέτοιες λεκτικές διαμάχες, μια συνήθης πρακτική ορισμένων είναι οι διορθώσεις σχολίων άλλων χρηστών/τριών από πλευράς γραμματικής, συντακτικού, λεξιλογίου, ορθογραφίας ή γενικά γλωσσικής χρήσης. Μη έχοντας πάντα εικόνα για τον/τη «διορθωτή/τρια» (λόγω της συχνής ανωνυμίας στις διαδικτυακές συνομιλίες), όταν συναντάμε αντίστοιχα σχόλια, μπορεί να φανταζόμαστε κάποιον αυστηρό λόγιο, περιτριγυρισμένο από εκατοντάδες βιβλία γραμματικής, που αρέσκεται να διορθώνει τα λάθη για να περισώσει τη γλώσσα μας. Στην πραγματικότητα, όμως, οι λόγοι για τους οποίους μια μη-γλωσσική συζήτηση μπορεί να παρεκκλίνει προς θέματα γλωσσικής χρήσης είναι πιο σύνθετοι.

Γιατί κάποιος/α που συζητά διαδικτυακά για πολιτική να ασχοληθεί με το να διορθώσει το γλωσσικό λάθος ενός/μιας συνομιλητή/τριας; «Μα γιατί το βλέπει», θα ήταν η προφανέστερη απάντηση. Σε περιβάλλοντα όπως οι διαδικτυακές πλατφόρμες ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο γραπτός χαρακτήρας των σχολίων δίνει «πρόσβαση» σε λάθη όπως τα ορθογραφικά, που σε μια προφορική συζήτηση δεν είναι εμφανή. Μάλιστα, ειδικά στην περίπτωση γλωσσών με ξεχωριστό αλφάβητο, όπως τα ελληνικά, ανοίγεται ένα νέο πεδίο πιθανών διορθώσεων: τα Greeklish (ελληνικά γραμμένα με λατινικούς χαρακτήρες), που επιτρέπουν διορθώσεις σχετικές με τη μεταγραφή των ελληνικών, αφού δεν έχουν έναν και μοναδικό τρόπο αντιπροσώπευσης των λέξεων, οδηγώντας σε αντεγκλήσεις για τη σωστή/αποδεκτή «ορθογραφία» (π.χ. ηφαίστειο= hfaisteio, iphaistio, ή ifestio;).

Όπως φαίνεται, τα ορθογραφικά και γραμματικά συστήματα δεν είναι πάντοτε ουδέτερα: μπορεί να συμπεριλαμβάνουν γλωσσικές και κοινωνικοπολιτικές ιδεολογίες (Androutsopoulos, 2012), οι οποίες αντικατοπτρίζονται στις γλωσσικές διορθώσεις και μπορούν να επηρεάσουν την εξέλιξη μιας διαδικτυακής διαφωνίας. Για παράδειγμα, τέτοιες διορθώσεις συχνά βασίζονται σε ιδεολογίες «γλωσσικής διατήρησης», που αντιμετωπίζουν την πρότυπη γλώσσα ως «ιερό σύμβολο» της κοινότητας (Sherman & Švelch, 2015), ειδικά αν η γλώσσα συνδέεται με ιστορική αίγλη, όπως τα ελληνικά. Κατ’ επέκταση, στην κοινή συνείδηση ο/η καλός/ή χρήστης/τρια των ελληνικών έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, αλλά και πλεονεκτήματα: είναι συνήθως μορφωμένος/η, έχει υψηλό γνωστικό επίπεδο, διαχειρίζεται με ευχέρεια ένα βασικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού, όπως η γλώσσα —άρα μπορεί να δομήσει σωστά τα επιχειρήματά του/της— ενώ πιθανώς κατέχει και το ελληνικό κοινωνικό γίγνεσθαι. Επομένως, όσοι/ες είναι ικανοί/ές να χειρίζονται καλά τη γλώσσα, όντας ξεκάθαρα φορείς «ελληνικότητας», αντιμετωπίζονται ως έχοντες δικαίωμα όχι μόνο να εκφράζουν τις (πολιτικές) απόψεις τους, αλλά και να αξιοποιούν τη γλωσσική τους υπεροχή για να προστατέψουν τη γλωσσική νόρμα, διορθώνοντας τους/τις άλλους/ες (οι οποίοι/ες υποτιμώνται λόγω της φερόμενης αδυναμίας τους να φτάσουν στο ίδιο στάτους «γλωσσικού ειδικού» - Vasilaki, 2020a).

Ναι, αλλά γιατί να μπει κάποιος/α σε αυτήν τη διαδικασία, όταν μπορεί να δείξει την υπεροχή του/της με καθαρά πολιτικά επιχειρήματα; Πέραν του ότι τέτοιες γλωσσικές διορθώσεις μπορούν να δώσουν στον/στη «διορθωτή/τρια» το κύρος του γνώστη (και άρα δύναμη στη συζήτηση), είναι και ένας σχετικά εύκολος τρόπος να κατευθύνει κανείς τη συνομιλία όπως τον/τη συμφέρει, όταν αδυνατεί να πείσει με τα επιχειρήματά του/της (Perelmutter, 2013). Στη γλωσσολογία του διαδικτύου υπάρχει ο όρος «pwn» (Pihlaja, 2011), που μεταφράζεται σε «παίρνω το πάνω χέρι στην κουβέντα». Οι χρήστες/τριες, λοιπόν, αν διαπιστώσουν ότι τα πολιτικά τους επιχειρήματα δεν τους εξασφαλίζουν τον τελευταίο λόγο, πιθανώς να καταφύγουν σε γλωσσικό σχολιασμό ή διορθώσεις, θεωρώντας πως αυτές είναι δυσκολότερο να τις αντικρούσει κανείς —αφού το λάθος είναι λάθος και αυτομάτως υποβαθμίζει τη συνολική ποιότητα της επιχειρηματολογίας. Το ενδιαφέρον είναι ότι, όπως παρατηρεί η Hardaker (2013) μελετώντας το trolling, όσοι/ες διορθώνουν λάθη άλλων μπορεί να υποπίπτουν και οι ίδιοι/ες σε γλωσσικά σφάλματα ή μπορεί να μην είναι σε θέση να εντοπίσουν το ακριβές λάθος, καταφεύγοντας σε γενικευτικές κριτικές (π.χ. «μάθε πρώτα ελληνικά και μετά μίλα»), απλά και μόνο για να αποθαρρύνουν τον/τη συνομιλητή/τρια από την περαιτέρω έκφραση της γνώμης του/της.

Επομένως, το να φυλάει κανείς «γλωσσικές Θερμοπύλες» σε διαδικτυακές πολιτικές συζητήσεις ίσως φανερώνει και μια «ρητορική» στρατηγική, εκτός από απλό γλωσσικό ενδιαφέρον.

*Γλωσσολόγος - Ειδική Επιστήμονας Διδασκαλίας για το γνωστικό αντικείμενο της Γλώσσας, Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Αναφορές

Androutsopoulos, J. (2012). Greeklish: Transliteration practice and discourse in the context of computer-mediated digraphia. In A. Jaffe, J. Androutsopoulos, M. Sebba, & S. Johnson, (Eds.) Orthography as social action: Scripts, spelling, identity and power (pp. 359-392). Berlin: De Gruyter Mouton.

Hardaker, C. (2013). “Uh.... not to be nitpicky, but… the past tense of drag is dragged, not drug.”: An overview of trolling strategies. Journal of Language Aggression and Conflict, 1(1), 58-86.

Perelmutter, R. (2013). Klassika zhanra: The flamewar as a genre in the Russian blogosphere. Journal of Pragmatics, 45(1), 74-89.

Pihlaja, S. (2011). Cops, popes, and garbage collectors: Metaphor and antagonism in an atheist/Christian YouTube video thread. Language@ Internet, 8(1).

Sherman, T., Švelch, J. (2015). “Grammar Nazis never sleep”: Facebook humor and the management of standard written language. Language policy, 14(4), 315-334.

Vasilaki, M. (2020a). Impoliteness in the context of the Greek crisis: Shifting blame in online political discussions [Doctoral Dissertation]. King’s College London, London, UK.