Η χρήση της αγγλικής γλώσσας στα κυπριακά δικαστήρια δεν είναι θέμα πρωτάκουστο στην Κύπρο. Το Κυπριακό Δίκαιο άλλωστε βασίζεται στο Αγγλικό Κοινοδίκαιο και στους Κανόνες Επιείκειας, όσον αφορά τη μεθοδολογία και τη διαδικασία. Συντάχθηκε πρώτα στην αγγλική γλώσσα και υιοθετήθηκε το 1878, όταν η Κύπρος περιήλθε υπό βρετανική κυριαρχία (1878-1914) και αργότερα έγινε βρετανική αποικία (1925-1959) (Karoulla-Vrikki, 2001). Επιρροές επήλθαν επίσης από το Ρωμαιοβυζαντινό και το Οθωμανικό Δίκαιο εξαιτίας της Οθωμανικής κυριαρχίας (1571-1878). Παράλληλα με τις αποφάσεις του δικαστηρίου, η Κυπριακή Εφημερίδα, καθώς και οι νόμοι και τα διατάγματα εκδίδονταν στην αγγλική.

Σημαντικό ορόσημο αποτέλεσε ο περί Νόμων και Δικαστηρίων (Κείμενο και Διαδικασία) Νόμος (Ν.51/1965), που ανέθετε στον γενικό εισαγγελέα την υποχρέωση να μεταφράζει τα αγγλικά κείμενα και να υπογράφει την εγκεκριμένη μετάφραση. Η αγγλική χρησιμοποιείτο στα δικαστήρια, αλλά οποιοδήποτε γραπτό έγγραφο σε αυτή τη γλώσσα μπορούσε να μεταφραστεί στην ελληνική και την τουρκική και να είναι το πρωτότυπο.

Με το τέλος της αγγλικής κυριαρχίας, το Άρθρο 3, παράγραφος 1 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας όριζε το δικαίωμα των πολιτών στις μητρικές τους γλώσσες, δηλαδή στην ελληνική και την τουρκική, και όριζε ότι οι δικαστικές διαδικασίες και αποφάσεις έπρεπε να συντάσσονται στα ελληνικά, εάν οι διάδικοι ήταν ελληνόφωνοι, στα τουρκικά, αν οι διάδικοι ήταν τουρκόφωνοι, καθώς και στις δύο γλώσσες, εάν τα μέρη ήταν ελληνόφωνοι και τουρκόφωνοι (άρθρο 3.4). Παρατηρείται, λοιπόν, μια προσπάθεια ελληνοποίησης με τον περί Επισήμων Γλωσσών της Δημοκρατίας Νόμο (N.67/1988), η οποία μεταμόρφωσε το νομικό σύστημα στην Κύπρο, δηλώνοντας ότι κανένας νόμος δεν μπορούσε να παραμείνει στα αγγλικά και καθιστώντας τους αντίστοιχους ελληνικούς νόμους ως τους πρωτότυπους.

Παρ' όλα αυτά, η εφαρμογή του Αγγλικού Κοινοδικαίου και των Κανόνων Επιείκειας προώθησε την ανάγκη «δέσμευσης» στο αγγλικό σύστημα, ακόμη και μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου. Αυτό βασίστηκε σε διάφορους λόγους, όπως η επιθυμία διατήρησης ενός συστήματος που αποτελείται από πτυχιούχους νομικής από βρετανικά πανεπιστήμια, το κύρος του αγγλικού δικαίου και η υπεροχή του έναντι του συστήματος στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Μια άλλη περίπτωση που μπορεί να θεωρηθεί παρόμοια με αυτήν του πολυγλωσσικού νομικού συστήματος της Κύπρου είναι η πολυγλωσσία στην προφορική συνομιλία και τα κείμενα στην Αγγλία το 1066-1307 (Clanchy 2013). Τα αγγλικά, τα γαλλικά και τα λατινικά είναι οι γλώσσες που απαντώνται στην Αγγλία κατά τη διάρκεια διαφορετικών σταδίων εκείνης της περιόδου. Όλες επιτελούσαν διαφορετικές κοινωνικές και πνευματικές λειτουργίες στην Αγγλία του 12ου και του 13ου αιώνα. Τα αγγλικά εμφανίστηκαν ως λιγότερο προτιμώμενα σε σύγκριση με τα λατινικά, που ήταν η τυπική γραπτή γλώσσα της κυβέρνησης τον αιώνα μετά την κατάκτηση των Νορμανδών. Μια δήλωση που γίνεται προφορικά στο δικαστήριο στα αγγλικά ή στα γαλλικά μπορεί να γραφτεί στα λατινικά, ή ένα λατινικό κείμενο δύναται να διαβαστεί στα αγγλικά ή στα γαλλικά. Τα λατινικά είχαν λειτουργήσει, λοιπόν, ως το κοινό μέσο γραμματισμού σε μια πολύγλωσση και, κυρίως, «προφορική» κοινωνία.

Τόσο στην περίπτωση της Κύπρου τού τότε όσο και της Αγγλίας του 12ου και 13ου αιώνα υπάρχει μία γλώσσα που κατέχει υψηλή θέση και χρησιμοποιείται σε έγγραφα. Περαιτέρω, άλλες γλώσσες είναι αυτές που ομιλούνταν στην καθημερινότητα του λαού. Ο Κύπριος πολίτης και οι Κύπριοι δικηγόροι που δεν είχαν καλή γνώση της αγγλικής στερήθηκαν την πρόσβαση στη νομοθεσία, εφόσον ήταν προσβάσιμη μόνο σε επαγγελματίες του δικαίου που είχαν σπουδάσει σε βρετανικό πανεπιστήμιο. Ο γλωσσικός σχεδιασμός και η απόφαση γλωσσικής πολιτικής είναι πολύπλοκα κοινωνιογλωσσικά ζητήματα που επηρεάζουν πολλές πτυχές της κοινωνίας και, εν προκειμένω, το νομικό σύστημα και τα δικαστήρια.

Βιβλιογραφία

Clanchy, M. T. (2013). From memory to written record: England 1066-1307. Wiley- Blackwell.

Karoulla-Vrikki, D. (2001). English or Greek language? State or ethnic identity? The case of courts in Cyprus. Language Problems and Language Planning, 25(3):259–288.

*Ναταλία Παύλου, Επισκέπτρια Λέκτορας, Πανεπιστήμιο Κύπρου