Τα χαράματα της 3ης Απριλίου, οι -παρατηρητικοί- περαστικοί της λεωφόρου Κωνσταντίνου Παλαιολόγου μπορούσαν να δουν την παρέμβαση στο Μνημείο της Ελευθερίας, την επιβλητική γλυπτική σύνθεση του Ιωάννη Γ. Νοταρά επί του προμαχώνα Ποδοκάτορο, που ανεγέρθηκε το 1973.
Τις μέρες που την κοινή γνώμη απασχολούσε έντονα ακόμα ο θάνατος της Έλενας Φραντζή, η οποία σύμφωνα με απόφαση δύο δικαστηρίων -πρωτόδικου και εφετείου- κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον πάτερ Στυλιανό από τα τέσσερα της χρόνια, μια νέα παρέμβαση στο Μνημείο της Ελευθερίας «λέρωνε» τα λευκά μάρμαρα του μνημείου με το σύνθημα «Η εκκλησία σας σκοτώνει», ενώ κόκκινη μπογιά χύθηκε στα χέρια της μιας από δύο ιερατικές φιγούρες στη γλυπτική σύνθεση.
Το Μνημείο της Ελευθερίας αντικρίζει απέναντί του το μέγαρο της Αρχιεπισκοπής και η ιστορία ανέγερσής του το συνδέει άμεσα με την Εκκλησία της Κύπρου. Ανεγέρθη, άλλωστε «προνοία τε και ενεργεία» του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ', ως «μνημόσυνο των υπέρ ελευθερίας αγώνων του κυπριακού ελληνισμού και δη και εις τιμήν των αγωνισαμένων κατά τον απελευθερωτικόν αγώνα 1955-59 αλλά και προς υπόμνησιν του χρέους των επερχόμενων γενεών όπως υπέρ ελευθερίας εσαεί μάχωνται», όπως γράφει η πλάκα στο πλάι του μνημείου.
Δεν είναι η πρώτη φορά που το εν λόγω μνημείο γίνεται το «μέσο» για τη μεταφορά μηνυμάτων, ακτιβιστικού κυρίως χαρακτήρα. Τον Αύγουστο 2012, έκαναν την εμφάνισή τους στα αγάλματα του μνημείου οι χρωματιστές κουκούλες των Pussy Riot, του ρωσικού πανκ συγκροτήματος, τρία από τα μέλη του οποίου καταδικάστηκαν σε δύο χρόνια φυλάκιση για μια «πανκ προσευχή» που καλούσε την Παναγία να διώξει τον Βλαντίμιρ Πούτιν από την εξουσία. Ομάδα καλλιτεχνών στη Λευκωσία προχώρησε στην κάλυψη των αγαλμάτων του μνημείου με τις χρωματιστές μπαλακλάβας, σε ένδειξη συμπαράστασης και διαμαρτυρίας για την καταδίκη των Pussy Riot.
Κόμβος νοημάτων: Γιατί το Μνημείο της Ελευθερίας, που αντικρίζει απέναντι το μέγαρο της Αρχιεπισκοπής, γίνεται τακτικά καμβάς διαμαρτυρίας προκαλώντας το συμβολικό σύμπαν της ε/κ κυριαρχούσας αφήγησης;
Toν Φεβρουάριο 2015, εμφανίστηκαν στο μνημείο συνθήματα όπως «Φασίστες κουφάλες» και «Τσακίστε τους φασίστες». Μάλιστα το ακροδεξιό κόμμα του ΕΛΑΜ βρήκε την ευκαιρία να απευθυνθεί στους οπαδούς του τότε, προτρέχοντας μέσα στη νύχτα [!] να καθαρίσει το μνημείο [προφανώς την επόμενη μέρα θα τους προλάβαιναν τα συνεργεία καθαριότητας του Δήμου Λευκωσίας] και να διαφημίσει αυτή του την πράξη με τον βαρύγδουπο τίτλο «Αμαύρωσαν το Μνημείο Ελευθερίας και οι ΕΛΑΜίτες το αποκατέστησαν», όπως έγραφαν αργότερα στην επίσημη ιστοσελίδα τους, «αποδίδοντας τον πρέποντα σεβασμό στους νεκρούς μας».
Η πιο χαρακτηριστική και σε πλήρη συνάφεια με την πρόσφατη παρέμβαση για την Έλενα Φραντζή, δράση πραγματοποιήθηκε την 1η προς 2α Οκτωβρίου 2015: Είχε προηγηθεί στις 26 Σεπτεμβρίου ο θάνατος της Λίζας, μιας 27χρονης γυναίκας από τις Φιλιππίνες η οποία σύμφωνα με καταγγελίες της ΚΙΣΑ [Κίνηση για Ισότητα, Στήριξη, Αντιρατσισμό], έχασε τη ζωή της όταν μέλη της υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης πραγματοποίησαν έλεγχο στην οικία της, χρησιμοποίησαν βία εναντίον της και όταν αυτή μεταφέρθηκε σε ιδιωτική κλινική τραυματισμένη, το ιατρικό προσωπικό φέρεται να αρνήθηκε να προσφέρει τις πρώτες βοήθειες.
Το σύνθημα στον πλακόστρωτο χώρο μπροστά από το Μνημείο της Ελευθερίας έγραφε ««Τα σύνορα είναι χαρακιές στο σώμα του πλανήτη» ενώ πάνω στα μάρμαρα του μνημείου γράφτηκε «RIP Liza» και ρίχτηκαν κόκκινες μπογιές.
«Η εκκλησία σας σκοτώνει»
Η πρόσφατη παρέμβαση στο μνημείο, η οποία χαρακτηρίστηκε ως βανδαλισμός, έγινε η αφορμή για αυτή τη μικρή αναδρομή στο πώς το εν λόγω μνημείο γίνεται κατά καιρούς ο εκφραστής της κοινής γνώμης, ακόμα κι όταν αυτή η κοινή γνώμη δεν τολμά να μιλήσει. Το μνημείο αναπόφευκτα γίνεται κόμβος νοημάτων στην παλιά πόλη και στο συμβολικό σύμπαν της ε/κ κυριαρχούσας αφήγησης. Για αυτό και φαίνεται πως γίνεται τόσο συχνά καμβάς διαμαρτυρίας και εναλλακτικών αναγνώσεων της κοινωνίας και της ιστορίας. Άλλωστε η έννοια της ελευθερίας που απεικονίζεται αφορά πολύ περισσότερες ταυτότητες από τη μία, την εθνική, που μονοπώλησε τον όρο κατά τον 20ο αιώνα.
Η παρέμβαση έγινε, επίσης, η αφορμή για το παρόν άρθρο, ώστε να τεθούν κάποια ερωτήματα σχετικά με την έννοια του βανδαλισμού επί μνημείων, που καλύπτεται στο Κεφάλαιο 154 του Περί Ποινικού Κώδικα Νόμου [αρθ. 143] ως εξής: «Όποιος κατεδαφίζει, καταστρέφει, καταγκρεμίζει ή προξενεί ζημιά σε κτήριο ή μνημείο που προορίζεται για δημόσια χρήση ή για καλλωπισμό ή κόβει ή καταστρέφει ή προξενεί ζημιά σε δέντρα που είναι φυτεμένα σε δημόσιο χώρο, είναι ένοχος πλημμελήματος και υπόκειται σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει εκατό πενήντα λίρες ή σε φυλάκιση τριών μηνών».
«Η συγκεκριμένη παρέμβαση ήταν μια αντίδραση όι μόνο για τον θάνατο της Έλενας Φραντζή, αλλά τζ'αι στα όσα αναδεικνύει το συμβάν»
Μια ομάδα γυναικών βρίσκεται πίσω από την πρόσφατη παρέμβαση στο Μνημείο της Ελευθερίας [πιθανώς η ίδια να βρίσκεται πίσω και από τις προαναφερθείσες παρεμβάσεις και δη τη σχετική με την 27χρονη Λίζα]. Γιατί αυτή η ομάδα προχώρησε σε αυτή τη δράση και γιατί επέλεξε το εν λόγω μνημείο για την υλοποίησή της; «Μια παρέμβαση σε ένα τέθκοιο μνημείο εν απόλυτα συνυφασμένη με την αποδόμηση μύθων γυρώ που το υποτιθέμενο καταφύγιο που σου προσφέρει είτε η θρησκεία είτε το κοινωνικό κράτος, τζ'αι τούτο επιβεβαιώνεται μέσα που την περίπτωση της Έλενας Φραντζή», λέει μεταξύ άλλων απαντώντας -ανώνυμα- στις ερωτήσεις μας.
Γιατί προχωρήσατε σε αυτή τη δράση πάνω στο Μνημείο της Ελευθερίας;
Η συγκεκριμένη παρέμβαση ήταν μια αντίδραση όι μόνο για τον θάνατο της Έλενας Φραντζή, αλλά τζ'αι στα όσα αναδεικνύει το συμβάν. Το πώς δηλαδή ο θεσμός της εκκλησίας τζ'αι η κυριαρχία του στες ζωές μας, αλλά τζ'αι ο έντονα πατριαρχικός χαρακτήρας της κοινωνίας που ζούμε, μπορούν να επηρεάσουν ζωές [κάποιες πιο πολλά που άλλες]. Προφανώς η έννοια της ελευθερίας έννεν καθολική, ούτε αφορά ούλλες τζ'αι ούλλους στον ίδιο βαθμό. Μάλλον εν απόλυτα διαμεσολαβημένη που εξουσιαστικές δομές, όπως εφάνηκε τζ'αι που τη συστημική δολοφονία της Φραντζή, η οποία απλώς εδιεκδίκησε το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου που τελικά της αρνήθηκε, ή μάλλον απαγορεύτηκε. Μια παρέμβαση σε ένα τέθκοιο μνημείο λοιπόν έ'ν απόλυτα συνυφασμένη με την αποδόμηση μύθων γυρώ που το υποτιθέμενο καταφύγιο που σου προσφέρει είτε η θρησκεία είτε το κοινωνικό κράτος, τζ'αι τούτο επιβεβαιώνεται μέσα που την περίπτωση της Έλενας Φραντζή.
Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο μνημείο;
Το συγκεκριμένο μνημείο έν' αντιπροσωπευτικό του φαντασιακού που εδόμησε ολόκληρη την αφήγηση της σύγχρονης ιστορίας της Κύπρου. Έν' ένα μνημείο που απεικονίζει τον αντιαποικιακό αγώνα της ΕΟΚA, ο οποίος όμως υπήρξε βαθκιά εθνικιστικός. Για την ΕΟΚΑ ελευθερία δεν εσήμαινε ανεξαρτησία της Κύπρου, αλλά ένωσή της με την Ελλάδα. Ηγετικό ρόλο στον αγώνα τούτο διαδραμάτισε η Εκκλησία, η οποία εσυνέχισεν να διατηρεί τον ηγεμονικό της ρόλο στην πολιτική, οικονομική τζ'αι κοινωνική ζωή του τόπου ακόμα τζ'αι μετά την ίδρυση του δικοινοτικού κράτους το 1960. Τούτη η διαχρονική επιρροή της εκκλησίας έσιει καταστήσει την Κυπριακή Δημοκρατία περίπου αιχμάλωτό της [βλ. πολλά ενδεικτικά, μη καταβολή φόρων εκ μέρους της Εκκλησίας, παρεμβάσεις του Αρχιεπισκόπου στα της παιδείας, διευκολύνσεις για εκμετάλλευση που την εκκλησία περιβαλλοντικά και πολιτιστικά ευαίσθητων περιοχών κ.λπ.] και ήταν, κατά τη δική μας αντίληψη, ένας από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν στη μη απόδοση δικαιοσύνης από τους θεσμούς του κράτους, καθώς και πιθανόν στην παραμέληση της Έλενας από τις υπηρεσίες. Επίσης η τοποθεσία του μνημείου απέναντι από την Αρχιεπισκοπή δίνει ένα μήνυμα απευθείας στην ηγεσία της Εκκλησίας της Κύπρου όσον αφορά τις ευθύνες της για τον θάνατο της Έλενας.
Η δράση αυτή χαρακτηρίστηκε ως βανδαλισμός. Πώς χαρακτηρίζετε εσείς αυτή τη δράση;
Η συγκεκριμένη δράση εννοείται πως θα εχαρακτηρίζετουν σαν βανδαλισμός. Δεν επεριμέναμε τίποτε λιόττερο που τζείν' το κομμάτι των ΜΜΕ τα οποία έν' σε μεγάλο βαθμό συνήγοροι σε τούν' την εξέλιξη. Για μας όμως η συγκεκριμένη δράση έν' μια πολιτική παρέμβαση στη μνήμη της Έλενας, τζ'αι του κάθε ατόμου του οποίου η ζωή γίνεται «αβίωτη», λόγω του ότι επιλέγει να «βανδαλίσει», να «ξιμαρίσει» την επίφαση καθαρότητας που υποτίθεται εκπροσωπεί τόσο η Εκκλησιά όσο τζ'αι το κράτος.
Τι θεωρείτε εσείς βανδαλισμό; Ποια είναι η γραμμή που διαχωρίζει τον βανδαλισμό από μια παρέμβαση; Π.χ. Αν έγραφε ένα σύνθημα το ΕΛΑΜ, θα ήταν βανδαλισμός; Το κριτήριο αφορά το μήνυμα ή την ίδια την πράξη;
Στο λεξικό, βανδαλισμός ορίζεται η «σκόπιμη πρόκληση φθοράς καλλιτεχνικών δημιουργημάτων, αγαλμάτων, αρχιτεκτονημάτων». Ως εκ τούτου, με την αυστηρή έννοια της λέξης, η συγκεκριμένη παρέμβαση μπορεί όντως να χαρακτηριστεί ως βανδαλισμός. Το πώς όμως θα χαρακτηριστεί μια παρέμβαση [τζ'αι πώς θα επιλέξει κάποιο μέσο ή άτομο να την παρουσιάσει] έν' καθαρά θέμα πολιτικό τζ'αι ηθικό. Συνεπώς, συνθήματα τα οποία υπογράφουνται είτε που το ΕΛΑΜ, είτε που την οποιανδήποτε εθνικιστική και φασιστική ομάδα μάς βρίσκουν αντίθετες σε πολιτικό επίπεδο τζ'αι όι επειδή θεωρούμε την πράξη ως 'βανδαλισμό'. Μια παρέμβαση σε παρόμοια μνημεία που τούτες τες ομάδες εν θα ήταν ποττέ δυνατή, καθώς τούτα στη δική τους ιδεολογία αποτελούν ιερά σύμβολα.
Έτσι, το κριτήριο διαχωρισμού αφορά τόσο το μήνυμα, όσο τζ'αι την πράξη. Όσον αφορά την πράξη στο συγκεκριμένο σημείο, η παρέμβαση δεν ήταν τυχαία, όπως εξηγήσαμε τζ'αι πιο πάνω. Το ίδιο ισχύει τζ'αι με το μήνυμα: χρειάζεται να προκαλέσουμε τις σχέσεις εξουσίας που οδήγησαν στον θάνατο της Έλενας τζ'αι να αποδομήσουμε την «ιερότητά» τους, για να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε θεσμούς που έννα προστατεύκουν την κάθε Έλενα στο μέλλον.
