Γράφει ο Δημήτρης Αληθεινός
Μια από τις εκθέσεις τέχνης που περιμένουν με ενδιαφέρον κάθε χρόνο οι φιλότεχνοι, οι καλλιτέχνες και ιδίως οι γκαλερί στην Ελλάδα είναι η Art Athina. Εικαστική εκδήλωση, εμπορικό πανηγύρι (με την καλή έννοια) αλλά και πολιτιστικό δρώμενο, διοργανώνεται ανελλιπώς εδώ και είκοσι πέντε χρόνια από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αιθουσών Τέχνης - ΠΣΑΤ.
Φέτος η Art Athina εγκατέλειψε το Φάληρο και στεγάστηκε σε μικρότερο μεν, αλλά πολύ κεντρικό σημείο της πόλης, στο Ωδείο Αθηνών, τον χώρο που παλαιότερα φιλοξενούσε το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Πενήντα τρεις γκαλερί από την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο παρουσίασαν για τέσσερις ημέρες (από τις 21 έως τις 24 Ιουνίου) την "πραμάτεια" τους, ελπίζοντας σε πωλήσεις που, αν και δεν ήταν πολλές, για την εποχή της κρίσης -όπως με πληροφόρησαν- ήταν ικανοποιητικές.
Ας παρακάμψουμε όμως για λίγο τις πωλήσεις κι ας δούμε τι έργα τέχνης άφησαν πίσω τους ορισμένες από τις ιστορικές εμπορικές εκθέσεις στην Ευρώπη.
Το 1851, για την παγκόσμια έκθεση του Λονδίνου κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Τζόσεφ Πάξτον το Κρίσταλ Πάλας (μήκους 564 μέτρων και ύψους 39 μέτρων).
Το 1888, στην έκθεση Ολύμπια της Αθήνας εγκαινιάστηκε το Ζάππειο Μέγαρο, σχεδιασμένο τελικά από τον Θεόφιλο Χάνσεν (με εμβαδόν 984 τ.μ.).
Το 1889, για την έκθεση Ουνιβερσέλ του Παρισιού, κατασκευάστηκε ως είσοδος από τον αρχιτέκτονα Γουστάβο Άιφελ ο γνωστός Πύργος, σήμα κατατεθέν της πόλης (ύψους 300 μέτρων).
Το 1958 για την παγκόσμια έκθεση των Βρυξελλών κατασκευάστηκε το Ατόμιουμ, από τον αρχιτέκτονα Αντρέ Βατερκέιν (ύψους 103 μέτρων).
Σε πολλές από αυτές τις εμπορικές εκθέσεις παρουσιάστηκαν καινοτόμες ανακαλύψεις που έμελλε να μείνουν όχι μόνο στην Ιστορία, αλλά και στην καθημερινότητά μας, όπως για παράδειγμα οι ακτίνες Χ, από την έκθεση στο Μπάφαλο το 1901, ή το τηλεοπτικό πρόγραμμα, η τηλεοπτική κάμερα και το κασετόφωνο που παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη το 1939.
Ζήτησα από τον διοργανωτή εκθέσεων Αλέξη Κανιάρη*** ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τις Φουάρ Τέχνης.
Ποιες είναι οι πιο σημαντικές Φουάρ Τέχνης σήμερα στην Ευρώπη;
Οι art fairs (Φουάρ Τέχνης) στην εποχή μας χωρίζονται πλέον σε δύο κατηγορίες: τις πάρα πολύ μεγάλες πολυεθνικές που διοργανώνουν εκθέσεις σε όλο τον κόσμο, όπως οι Art Basel και Frieze, με παρουσία σε Βασιλεία, Λονδίνο, Χονγκ Κονγκ, Λος Άντζελες και Μαϊάμι, και οι περιφερειακές Φουάρ που έχουν συσχετιστεί παραδοσιακά με την αγορά της σύγχρονης τέχνης, στην Ευρώπη κυρίως. Από αυτές ξεχωρίζουν σίγουρα οι Fiac (Παρίσι), Art Brussels, Art Cologne, Art Rotterdam και Artissima (Τορίνο).
Πιστεύεις ότι αυτού του είδους οι "γιορτές" τέχνης αφορούν πλέον μόνο τις εύρωστες οικονομικά χώρες ή υπάρχει χώρος και για τις άλλες;
Δεν θα το έλεγα. Αναλόγως της οικονομικής δύναμης της εκάστοτε χώρας αλλάζει και το μέγεθος και η δυναμική της Φουάρ, αλλά με σωστή οργάνωση μια Φουάρ Τέχνης μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την αγορά τέχνης κάθε χώρας και να συμβάλει ουσιαστικά στη δικτύωσή της με συλλέκτες και γκαλερί από τα μεγάλα κέντρα τέχνης του κόσμου. Άλλωστε, η τέχνη δεν είναι προνόμιο των μεγάλων χωρών μόνο ή των πολυεθνικών Φουάρ. Αφορά ευρύτερα ένα μεγάλο και αναπτυσσόμενο κοινό.
Τι μπορεί να προσφέρει σε μια χώρα ή μια πόλη η πραγματοποίηση μιας τέτοιας εκδήλωσης;
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, τέτοιου είδους εκδηλώσεις βοηθούν στην ενίσχυση και δικτύωση της τοπικής αγοράς, σε μια παγκοσμιοποιημένη πλέον αγορά της τέχνης.
Επιπλέον, τα οφέλη για τη διοργανώτρια πόλη είναι εξίσου πολλά, καθώς γίνεται τουριστικός προορισμός για ένα υψηλού επιπέδου κοινό: το κοινό της τέχνης, είτε αποτελείται από συλλέκτες είτε απλώς από φιλότεχνους, το οποίο στην πλειονότητά του έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει σημαντικά την τοπική οικονομία και είναι πιστό στις διοργανώσεις που πληρούν τα κριτήριά του, με αποτέλεσμα να επιστρέφει σε αυτές τακτικά.
Νομίζεις ότι θα μπορούσε να διοργανωθεί κάτι ανάλογο στην Κύπρο;
Σαφέστατα. Η ίδρυση της νέας Σχολής Καλών Τεχνών στο νησί και οι καλλιτεχνικοί χώροι που διαρκώς εμφανίζονται με ένα δυναμικό πρόγραμμα υποδεικνύουν ότι η Κύπρος θα μας απασχολήσει εμπορικά σίγουρα στο πολύ κοντινό μέλλον.
Είναι πολύ πιθανό λοιπόν να έχουμε στο κοντινό ή στο μακρινό μέλλον την Art Lefkosia ή την Art Lemesos; (Θα ευχόμουν ούτε Art Nicosia ούτε Art Limassol, αλλά αυτό μοιάζει λεπτομέρεια).
Η απάντηση είναι, γιατί όχι; Υστερούμε μήπως σε κάτι; Όμως, πέρα από τη σωστή διοργάνωση που απαιτεί ένα τέτοιο εγχείρημα, σημαντικό είναι να μην ξεχνάμε ότι όλα όσα αναφέραμε πριν, οι οικονομικές συναλλαγές, οι σχέσεις και ανταλλαγές μεταξύ των γκαλερί, οι συλλέκτες κ.λπ., πρέπει να έχουν μοναδικό και κύριο στόχο το καλό των καλλιτεχνών. Επιμένω και υπογραμμίζω ότι η δημιουργία δεν εξαρτάται από το εμπόριο. Το έργο, άσχετα από τη χρηματική αξία που θα αποκτήσει αργότερα, δεν φτιάχνεται για να πουληθεί, αλλά πρωτίστως για να εκφράσει - ερμηνεύσει τις ανάγκες της εποχής του. Όπως οι ανεκτίμητης αξίας βυζαντινές εικόνες έγιναν με μοναδική επιθυμία τον ύμνο στο Θείο, έτσι και τα έργα τέχνης φτιάχνονται για να υμνούν τον άνθρωπο.
Και σε αυτό το πολύ σημαντικό σημείο η καλλιτεχνική παιδεία, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, έχει τον πρώτο λόγο.
* Ελληνικά θα λέγαμε ότι η Φουάρ είναι μια περιοδική έκθεση έργων τέχνης, με σκοπό την προώθηση και την πώλησή τους.
** Υπάρχουν έννοιες ή όροι που δύσκολα μεταφράζονται από μια γλώσσα σε άλλη. Όμως, από αυτό το σημείο μέχρι να αντικαθιστούμε στην καθημερινότητά μας λέξεις κοινές ή να μιλάμε μόνο μια ξένη γλώσσα υπάρχει μεγάλη διαφορά. Θα επανέλθω στο θέμα διότι το φαινόμενο είναι πολύ συνηθισμένο στην Κύπρο.
*** Ο Αλέξης Κανιάρης ήταν γενικός διευθυντής της Art Athina από το 2012 έως το 2016 και από το 2018 είναι υπεύθυνος της VISION Art Forums, ενός καινοτόμου μοντέλου επιμελημένης έκθεσης και εμπορικής πλατφόρμας.
