Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θέατρου, μιλήσαμε στον Ηλία Αλετρά, έναν άνθρωπο ο οποίος συνεχίζει να παράγει θέατρο στα 81 του χρόνια, να σχεδιάζει ο ίδιος τις αφίσες κάθε παραγωγής, να διασκευάζει χωρίς ενοχές κλασικά έργα, να σκηνοθετεί, να παίζει, να περιοδεύει χωρίς σταματημό - και χωρίς εισιτήριο

Θυμάται την πρώτη του επαφή με το θέατρο στα έξι του χρόνια, όταν έπαιζε Καραγκιόζη. Αλλά "πήρα κι από τη μάνα μου. Ήταν αγράμματη, αλλά θα μπορούσε να είναι θεατρίνα". Μέχρι το τέλος της, η μητέρα του δεν έχανε παράσταση του Ηλία Αλετρά. Ο πατέρας του δεν τον είδε ποτέ στη σκηνή. "Ήταν συντηρητικός. Θεωρούσε ότι το θέατρο είναι πρόστυχο. Δεν πειράζει".

Στο κατάστημά του με είδη σπιτιού επί της οδού Τρικούπη στην παλιά Λευκωσία έχει τη φωτογραφία τους κρεμασμένη σε έναν τοίχο μαζί με πολλές αφίσες από τις παραστάσεις που έχει δώσει στα 56 χρόνια λειτουργίας τού "Λαϊκού Θεάτρου Αγλαντζιάς".

Ο Ηλίας Αλετράς είναι ένας παραδοσιακός θεατράνθρωπος, με αγάπη... που δεν κοιτάζει χρόνια για το θέατρο.

Θέατρο σκιών στα έξι

"Απλώναμε ένα σεντόνι, στεκόμασταν πίσω του εγώ κι ένας φίλος μου, λίγο πιο μεγάλος από μένα κάνα δύο χρόνια -με περισσότερη πείρα εκείνος, αλλά εγώ ήμουν πιο ομιλητικός- και κάναμε την παράσταση. Έρχονταν οι συμμαθητές μας να μας δουν κι έφερναν ό,τι είχε ο καθένας: ένα αβγό, δυο-τρία ππιριλιά, κανένα πορτοκάλι ή μανταρίνι, αν ήταν η εποχή τους".
Όλα αυτά στην Αγλαντζιά όταν ήταν έξι χρονών. Εκεί μεγάλωσε ο Ηλίας Αλετράς, "όταν η Αγλαντζιά ήταν γεμάτη χωράφια, τώρα είναι ολόκληρο προάστιο", εκεί δημιούργησε το Λαϊκό Θέατρο Αγλαντζιάς. Απ' εκεί ξεκινούσε τις περιοδείες με τον θίασό του και μέχρι πριν μερικά χρόνια εκεί παρακολουθούσαν το θεατρικό εργαστήρι που έδινε σε παιδιά. Κάποιοι έγιναν ηθοποιοί, ένας μάλιστα σήμερα δουλεύει στην Αμερική, άλλοι στην Αγγλία, άλλοι στην Ελλάδα. Κυρίως, όσοι πέρασαν από εκείνο το εργαστήρι αγάπησαν το θέατρο για πάντα.

"Έτσι γεννήθηκα"

"Δεν έχω σπουδάσει θέατρο ποτέ μου. Παρακολούθησα όμως πολλά σεμινάρια στο εξωτερικό. Εν πάση περιπτώσει, νομίζω ότι έτσι γεννήθηκα, με το θέατρο. Γιατί εξαρχής κάναμε θέατρο με τα αδέλφια μου. Ήμουν μικρός, αλλά έκανα και τους μεγάλους ρόλους. Πήρα και από τη μάνα μου. Ήταν αγράμματη, αλλά θα μπορούσε να είναι θεατρίνα. Επιπλέον, ένας θείος μου, ιερέας, ήταν εξαιρετικός, τον θαύμαζα πολύ. Μέσα στη φαντασία μου, επειδή άκουσα ότι στην αρχαιότητα οι πρώτοι-πρώτοι που έκαναν θέατρο ήταν οι ιερείς -όχι φυσικά οι παπάδες- φανταζόμουν ότι ήταν πολύ θεατρικός. Έτσι ξεκίνησα κι εγώ να ασχολούμαι.

Μετά, μεγαλώνοντας, υπήρχαν οι μορφωτικοί σύλλογοι και εντάχθηκα σ' αυτούς. Τότε ήμουν έντεκα-δώδεκα χρονών. Συνέχισα και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Εκεί κάναμε δυο-τρεις παραστάσεις με τους συμμαθητές μου. Όμως διαφώνησα με τον καθηγητή μου γιατί μάλλον είχα και στίγματα... σκηνοθέτου: άλλως πως τα διάβαζε αυτός, άλλως πως εγώ. Κι έτσι, αποχώρησα!

Η δημιουργία του Λαϊκού

"Μεγάλωσα μέσα στους μορφωτικούς συλλόγους της Αγλαντζιάς, όμως εκεί κάναμε παραστάσεις μόνο στις γιορτές, στις επετείους. Εγώ ήθελα να κάνω θέατρο συνέχεια. Έτσι, το 1959, αφού βρήκα και τη σύζυγό μου, την πρωταγωνίστριά μου, ξεκίνησα το Λαϊκό Θέατρο. Διαχωρίσαμε τις θέσεις μας με τους λαϊκούς συλλόγους, αλλά με βοήθησαν πολύ να στήσω το Λαϊκό Θέατρο Αγλαντζιάς".

Με τη "Μαρουλού μου", την αγαπημένη του σύζυγο Μαρούλα Αλετρά, παρουσιάζαμε από Λόρκα και Τσέχωφ μέχρι Ψαθά, Μπρεχτ και Άρθουρ Μίλερ. Σήμερα οι δυο τους παρουσιάζουν θέατρο σε στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ "και μας ρωτούν γιατί δεν πάνε κι άλλοι θίασοι να παίξουν. Ακολουθούμε αυτή την τακτική εδώ και 40 χρόνια, χωρίς αντίτιμο. Το θέατρο πρέπει να είναι δωρεάν για όλους. Να αναλαμβάνει το κόστος το κράτος, όπως γινόταν και στα πολύ παλιά χρόνια. Είναι υποχρέωσή του. Εξάλλου το θέατρο επηρεάζει τα παιδιά και τους νέους κυρίως".

Η πρωταγωνίστριά του

Τη μέρα της συνέντευξής μας, ο Ηλίας Αλετράς έκλεινε έναν φάκελο για να στείλει στη Μαρουλού του. "Μου αρέσει πολύ η ποίηση", είπε με αφορμή μια στιχομυθία που αντάλλαξε με έναν από τους πελάτες-φίλους του στο κατάστημα που διατηρεί στην παλιά Λευκωσία από το 1974. "Προχτές έγραψα ένα ποίημα στη Μαρουλού μου και θα της το στείλω ταχυδρομικά για την ονομαστική της εορτή. Έκπληξη. Βεβαίως, μόλις το ανοίξει θα καταλάβει τον γραφικό μου χαρακτήρα"!

Και στο σινεμά

"Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με τον κινηματογράφο ήταν όταν έπαιξα σε ταινίες του Γιώργου Φιλή. Έπαιξα όμως και στον διεθνή κινηματογράφο. Την πρώτη φορά, ήρθε τυχαία κάποιος σκηνοθέτης, ή βοηθός σκηνοθέτης, στο μαγαζί μου. Είδε στους τοίχους τις φωτογραφίες μου από τις παραστάσεις και του είπα πως είμαι ηθοποιός. 'Έχεις πολύ καλή φυσιογνωμία, αριστοφανική', είπε, και μου ζήτησε να κάνω έναν ρόλο. 'Μόνο αν έχει λόγια', αντέταξα και μου έδωσε τον ρόλο του παγωτάρη. Δεν είχε επιτυχία αυτή η ταινία, ούτε η επόμενη χολιγουντιανή που έκανα. Ήταν αυτή με τη Ρακέλ Γουέλς, ο αρχικός της τίτλος ήταν The Beloved, μετά έγινε Sin / Το αμάρτημα. Ο σκηνοθέτης ήταν ο Τζορτζ Κοσμάτος. Συνεργαζόμουν με τον πατέρα του στο εμπόριο και ήξερε ότι κάνω θέατρο. Έρχεται λοιπόν ο γιος του, ο Τζορτζ Κοσμάτος, και λέει ότι θα γυρίσει ταινία με τη Ρακέλ Γουέλς και τον Ρίτσαρντ Τζόνσον. 'Μεγάλη σου τιμή να παίξεις μαζί τους', μου είπε, αλλά εγώ του είπα πως θα ήταν δική τους τιμή να παίξουν μαζί μου. Κατέληξα να παίξω τον προεστό του χωριού. Είχα πολλά λόγια εκεί, αλλά κόπηκαν όλα και στο τέλος δεν λέω τίποτα. Ούτε αυτή η ταινία πήγε καλά. Φαίνεται ότι τους κατέστρεψα!

Ωραίους ρόλους είχα στις ταινίες του Ανδρέα Πάντζη: στον "Βιασμό της Αφροδίτης" και στο "Τάμα". Έπαιξα και στην τελευταία του έναν πολύ μικρό ρόλο στην αρχή της ταινίας. Μου έλεγε κι ο [Γιώργος] Χωραφάς, 'Ηλία, αν τα έπαιζες αυτά στο Χόλιγουντ, με λόγια περισσότερα κι από τον πρωταγωνιστή, θα έπαιρνες πάρα πολλά λεφτά'".

Αριστερός, όχι στραβός!

Ο Ηλίας Αλετράς ήταν από τους πρώτους που διάβασαν την πρώτη εκδοχή της Κυπριακής Συμφωνίας, ενός ολιγοσέλιδου ποιητικού έργου του Θοδόση Πιερίδη. "Ο ίδιος ήταν αυτοεξόριστος στο εξωτερικό και με κάποιο τρόπο έπεσε στα χέρια μου το ποιητικό του έργο. Απαγγέλλαμε τα ποιήματά του σε εκδηλώσεις προτού καν τον γνωρίσουμε". Κι όταν ήρθε στην Κύπρο, ο Ηλίας Αλετράς έμαθε πού μένει, πήγε στο σπίτι, χτύπησε την πόρτα και είπε πως ήθελε να τον γνωρίσει.
"Είμαι της Αριστεράς, ήταν κι εκείνος της Αριστεράς. Παρουσιάσαμε κι ένα διήγημα του αδελφού του [σ.σ. του Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη] στο θέατρο. Μετά τη γνωριμία τους, ο Πιερίδης έδινε στον Ηλία και στη Μαρούλα Αλετρά όλα του τα ποιήματα αλλά και τη μεγαλύτερη και πιο γνωστή εκδοχή της Κυπριακής Συμφωνίας. Τα παρουσίαζαν και σε εκδηλώσεις μαζί.

"Είχα μια μοτοσυκλέτα τότε, μια βέσπα. Ξεκινούσαμε από το σπίτι, ανέβαζα τον Πιερίδη πάνω στη βέσπα, τον έπαιρνα στο μέρος που θα πηγαίναμε και επέστρεφα ξανά στο σπίτι να πάρω τη Μαρούλα. Παρουσιάζαμε τα κείμενά του με θεατρικό τρόπο. Πολλές φορές ο ίδιος ο Πιερίδης άλλαζε τους στίχους των ποιημάτων του τελευταία στιγμή, αλλά συνήθως τα ξέραμε όλα απ' έξω. Μετά τις εκδηλώσεις, κάποιος ευγενικός άνθρωπος που είχε αυτοκίνητο έπαιρνε τον Πιερίδη στο σπίτι...
Γιατί έγινα αριστερός; Ήθελα να αλλάξω την κοινωνία. Έτσι νόμιζα τότε, ότι αλλάζουν οι κοινωνίες. Και το θέατρο όταν το ξεκίνησα -το καλώς νοούμενο προοδευτικό θέατρο, όχι το 'κομουνιστικό', αλλά το προοδευτικό- νόμιζα ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Τότε, λοιπόν, πιο κοντά σε αυτή τη σκέψη ήταν η Αριστερά. Φυσικά πάνω απ' όλα αυτά είναι το θέατρό μου. Και επειδή είμαι αριστερός, δεν σημαίνει πως είμαι και στραβός! Γι' αυτό τα λάθη της αριστερής κυβέρνησης τα κάκιζα στις παραστάσεις μου.

Ξέρετε, κάθε φορά που θα παρουσιάσουμε μια παράσταση, εμφανίζομαι και προλογίζω το έργο. Και πάντα λέω ότι 'πατρίδα χωρίς πολιτισμό, πάει στον αφανισμό'. Κι εκεί πάμε δυστυχώς. Ο πολιτισμός μας χάνεται. Κι εμείς, τώρα, διακονούμε".