Συνέντευξη στη Χριστίνα Λάμπρου

Ενσταντανέ από την "τεράστια βιβλιοθήκη χαμένων εικόνων της περιόδου του βίντεο στην Κύπρο" επαναφέρει το φεστιβάλ VHS Cyprus, το οποίο ξεκινά την ερχόμενη Τετάρτη.

"Η περίοδος της κυπριακής βιντεοταινίας ξεκινά το 1980 και τελειώνει στις αρχές της δεκαετίας του '90", εξηγεί στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Κωνσταντίνος Ταλιώτης, ο οποίος οραματίστηκε και έστησε τη διοργάνωση. "Η πρώτη ταινία βίντεο που γυρίστηκε στην Κύπρο ήταν το 1980 με τίτλο 'Απ' ον ακούει του γονιού', μια επιθεώρηση βασισμένη στο σενάριo του Νίκου Τσιφόρου και προσαρμοσμένο στην κυπριακή διάλεκτο από τον Δημήτρη Παπαδημήτρη.

Τη βιντεογράφηση είχε κάνει ο Πέτρος Ηρακλέους, ο οποίος ήταν και ο πρώτος που είχε αγοράσει βιντεοκαμέρα στην Κύπρο. Οι πρώτες πεντέξι βιντεοταινίες ήταν οπτικογραφήσεις θεατρικών παραστάσεων και χρησιμοποίησαν την καινούργια τεχνολογία για να μεταφέρουν τις επιτυχίες των επιθεωρήσεων από το θέατρο στο σπίτι του καθενός. Αγόραζαν τα δικαιώματα της παράστασης, τη βιντεογραφούσαν και τη διένεμαν ως βίντεο.Τέλος στην ανάπτυξη μπαίνει το 1992 με την τροποποίηση από τη Βουλή του περί Πνευματικών Δικαιωμάτων Νόμου, οπότε έγιναν πολύ πιο αυστηροί οι περιορισμοί σε θέματα πειρατείας.

Την ίδια όμως στιγμή και η πειρατεία η ίδια είχε αρχίσει να καταστρέφει τη βιομηχανία. Μπορεί να είχε παίξει βασικό ρόλο στο τρόπο με τον οποίο διαδόθηκε και μεγαλούργησε η βιντεοταινία, αλλά ήταν καθοριστικός ο ρόλος της στον τρόπο με τον οποίο κατέρρευσε".

Το VHS στην Κύπρο εμφανίζεται συγχρόνως με τον διεθνή χώρο;

"Θα πρέπει να πούμε εισαγωγικά ότι το VHS παρουσιάζεται από την JVC τον Σεπτέμβριο 1976 στο ξενοδοχείο Okura στο Τόκιο, αν και το βίντεο ως τεχνολογία εμφανίζεται ήδη από το 1956 από την AMPEX. H πρώτη βιντεογραφημένη στιγμή εμφανίζεται το 1959 στη Διεθνή Αμερικανική Έκθεση στη Μόσχα, όπου ο Νίξον και ο Χρουστσόφ έχουν μια αρκετά έντονη συζήτηση για την τεχνολογική και κοινωνική ανάπτυξη της Αμερικής και Σοβιετικής Ένωσης αντίστοιχα. Σε κάποια στιγμή ο Νίξον ανακοινώνει στον Χρουστσόφ ότι η συζήτησή τους οπτικογραφείται από μια καινούργια τεχνολογία η οποία είχε τη δυνατότητα του άμεσου rewind και τον προκαλεί να κάτσουν να ξαναδούν τους εαυτούς τους, κάτι που προφανώς ο Χρουστσόφ αμφισβητεί πως είναι δυνατόν. Αυτή είναι η πρώτη στιγμή στον κόσμο που καταγράφεται σε βίντεο. Μέχρι τη δεκαετία του εβδομήντα αρχίζουν όλες οι εταιρείες να παράγουν τη δική τους εκδοχή αυτής της τεχνολογίας: η Sony, η JVC, η Matsushito που τότε ήταν η πιο μεγάλη εταιρεία διανομής ηλεκτρικών ειδών στην Ιαπωνία, η Telefunken στη Γερμανία, η RCA στην Αμερική, η Philips στην Ολλανδία.

Η ανάπτυξη αυτή αντιμετωπίζεται με πολλή καχυποψία από τα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο, τα οποία μερικά χρόνια πριν (1948) είχαν χάσει το δικαίωμα να έχουν δικά τους σινεμά στα οποία γινόταν αποκλειστικά η διανομή των ταινιών τους. Με το βίντεο η απειλή είναι ακόμη πιο μεγάλη, μιας και κινδύνευαν να χάσουν χωρίς επιστροφή τον έλεγχο της διανομής των ταινιών. Το '71 η Sony κυκλοφορεί το U-matic, την πρώτη ταινία βίντεο σε πλαστική θήκη -κασέτα-, σε αντίθεση με τα reel-to-reel που υπήρχαν μέχρι τότε.

Οι περισσότερες κυπριακές βιντεοταινίες γυρίστηκαν σε U-matic και όχι σε VHS. Το VHS ήταν το φορμάτ διανομής, το οποίο μετά από μια σύντομη μάχη με το Beta (της Sony) κατάφερε να επικρατήσει από τα μέσα της δεκαετίας του '80 και μετά σε καθολικό βαθμό παγκοσμίως. Στην Κύπρο, τα πρώτα βιντεοκλάμπ εμφανίζονται στα τέλη της δεκαετία του 1970, και πολλά από αυτά έζησαν τη διαμάχη VHS και BETA, διανέμοντας για κάποια χρόνια ταινίες και στα δύο φορμάτ. Χωρίς να είμαι απόλυτα βέβαιος, το πρώτο βιντεοκλάμπ στην Κύπρο ήταν το Studio 7 στη Βασιλίσσης Φρειδερίκης, στη Λευκωσία, του Κώστα Μαλέκου, το οποίο ξεκίνησε σαν μουσικό κατάστημα όταν εμφανίστηκαν οι audio cassettes το 1975 και στην πορεία επεκτάθηκε στα βίντεο.

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κυπριακή παραγωγή βίντεο αποτελεί μια ουσιαστική έκφραση λαϊκού πολιτισμού της συγκεκριμένης περιόδου;

Κατ' αρχάς ήταν ένα μέσο που αναπτύχθηκε μαζικά και ραγδαία: με βάση τη Στατιστική υπηρεσία, η ανάπτυξη της αγοράς VCR πάει από το 0,2% το 1980/81 στο 66,8% το 1991. Ήταν ένα μέσο το οποίο είχε τεράστια προσβασιμότητα στον κόσμο. Προσπάθησα να βρω το ποσοστό θέασης των κυπριακών παραγωγών σε σχέση με τις διεθνείς παραγωγές, αλλά είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς στοιχεία.

Το γεγονός όμως είναι ότι έγιναν τόσες πολλές ταινίες και ότι από το '87 ώς το '92 παρατηρείται μια τεράστια "έκρηξη" στην παραγωγή, η οποία προϋποθέτει και την αναγνώριση των βιντεοταινιών από άλλες μορφές ποπ κουλτούρας. Οι κυπριακές βιντεοταινίες όχι μόνο διαφημίζονταν στα περιοδικά και στις εφημερίδες, αλλά και αυτές οι ίδιες διαφήμιζαν προϊόντα όπως έπιπλα, υπεραγορές ή αλκοολούχα ποτά. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι είχαν υψηλά ποσοστά θέασης. Επιπλέον υπήρχε μεγάλη ζήτηση των κυπριακών ταινιών από τα ίδια τα βιντεοκλάμπ (τα οποία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80 έφτασαν τα 400 σε αριθμό) και αυτό αντανακλά τη ζήτηση που υπήρχε από τον κόσμο.

Αντίθετα με άλλα μέσα, το βίντεο εξελίχθηκε χωρίς να υπάρχει κάποια δεδομένη δομή ή ιεραρχία, και αυτό είναι αρκετά ενδιαφέρον.

Ο τρόπος με τον οποίο κυριάρχησε το βίντεο στην Κύπρο είναι άμεσα συνδεδεμένος με τους ανθρώπους που δούλεψαν και το ανέδειξαν, οι οποίοι ήταν φιλόδοξοι, είχαν επιχειρηματικό όραμα και κατάφεραν να κατακτήσουν ένα τεράστιο ποσοστό της ψυχαγωγίας του Κύπριου. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν σχέση με την παραγωγή ταινιών, αλλά αποφάσισαν να ασχοληθούν συνειδητά. Ήταν περισσότερο ένας τεχνολογικός ενθουσιασμός παρά ένα καλλιτεχνικό μέσο και ακριβώς γι' αυτό τον λόγο είχε αυτή τη ραγδαία εμπορική ανάπτυξη.

Θεματολογικά εντοπίζονται κοινά όσον αφορά περιεχόμενο των ταινιών αυτών;

Το πιο δημοφιλές είδος ήταν η κωμωδία, ένα είδος κωμωδίας μεταξύ της επιθεώρησης και της τηλεόρασης που ακολούθησε. Οι σατιρικές ταινίες πολλές φορές ήταν προσαρμογές από τις θεατρικές επιθεωρήσεις με επίκαιρες αναφορές, όπως τον Σπύρο Κυπριανού ή το AIDS που τότε εμφανίστηκε και υπήρχε άγνοια. Προς τα τέλη της δεκαετία του '80 αρχίζουν να γυρίζονται και δραματικές, αστυνομικές και κοινωνικές ταινίες που ασχολούνταν με θέματα όπως τα ναρκωτικά, η πορνεία και η αστικοποίηση.

Πώς έγινε η επιλογή των ταινιών;

Επιλέξαμε δέκα ταινίες από τις πιο δημοφιλείς, από δέκα διαφορετικές εταιρείες παραγωγής. Θέλαμε να υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στα είδη, (κωμωδίες, αστυνομικά, κοινωνικά), όπως επίσης και να καλύψουμε στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τους ηθοποιούς που ήταν βασικές φυσιογνωμίες του χώρου. Ο μακροπρόθεσμος στόχος του VHS Cyprus είναι να επαναφέρει αυτές τις ταινίες στο προσκήνιο και να αρχίσει μια συζήτηση γύρω από αυτές ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Πιστεύω πως, όπως και όταν κυκλοφορούσαν οι ταινίες που το κοινό προερχόταν από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, έτσι και τώρα, οι ταινίες μπορούν να προσελκύσουν ένα ετερόκλητο κοινό, που θα της δει όμως με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.

+To πρώτο Φεστιβάλ Κυπριακών VHS Ταινιών διοργανώνεται από τις 23 μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου 2015 στο Κοσμικόν Κέντρον Αντωνάκη στη Λευκωσία. Πληροφορίες: 99719169 /99719169 , 22664697 / 22664697 .

Το Φεστιβάλ VHS Cyprus είναι μια πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Ταλιώτη. Στην ομάδα εργάστηκαν οι: Μερόπη Κυριάκου, Άντια Ορφανίδη, Όλγα Κουρέλου και Δημήτρης Ταλιώτης.