Η 26η Οκτωβρίου φέρνει στον νου τον θάνατο του Έλληνα συγγραφέα, δημοσιογράφου, πολιτικού, ποιητή και φιλοσόφου Νίκου Καζαντζάκη, καθώς αναμφίβολα με το πλούσιο έργο του -λογοτεχνικό, ποιητικό και μεταφραστικό- τοποθετείται στον κατάλογο των σημαντικότερων σύγχρονων Ελλήνων λογοτεχνών και των περισσότερο μεταφρασμένων παγκοσμίως. Καθοριστικό ρόλο στην ευρύτατη αναγνώρισή του, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, διαδραμάτισε η μεταφορά έργων του στην κινηματογραφική οθόνη, όπως "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται", "Ο Βίος και η Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά" και "Ο τελευταίος πειρασμός". Αν και γενικότερα το έργο του Καζαντζάκη είχε συχνά ξεσηκώσει θύελλες δριμύτατων κατηγοριών, το μυθιστόρημά του με τίτλο "Ο τελευταίος πειρασμός" αποτέλεσε το αποκορύφωμα μιας δημόσιας διαμάχης του συγγραφέα με τους φανατικούς οπαδούς της χριστιανικής θρησκείας και την Εκκλησία. Το έργο γράφτηκε κατά την περίοδο 1950-1951, εκδόθηκε στη Νορβηγία και στη Σουηδία και ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1955 από τις εκδόσεις "Δίφρος". Όσον αφορά στην υπόθεση του μυθιστορήματος, η ιστορία αναφέρεται στα τελευταία κυρίως χρόνια του Ιησού. Ο ήρωας παρουσιάζεται ως ένας απλός ξυλουργός που κατασκευάζει τους ρωμαϊκούς σταυρούς για τις εκτελέσεις των Εβραίων επαναστατών. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας αρνείται επίμονα να αναλάβει την αποστολή της ανθρώπινης σωτηρίας, αλλά εν τέλει αποφασίζει να υποταχθεί στο θείο θέλημα. Η αφήγηση στηρίζεται στις ευαγγελικές αφηγήσεις, μέχρι το σημείο της σταύρωσης, όπου ο Ιησούς σώζεται από έναν άγγελο, απεσταλμένο του Θεού, που τελευταία στιγμή αποφάσισε να του χαρίσει μια ανθρώπινη φυσιολογική ζωή. Μετά από καιρό, ο Παύλος επισκέπτεται τον Ιησού και συζητούν για τη Σταύρωση, την Ανάσταση και τη νέα θρησκεία. Εξοργισμένος ο Ιησούς ομολογεί την αλήθεια. Ο Παύλος αποφασίζει να συνεχίσει το κήρυγμά του, ακόμη κι αν αυτό βασίζεται στο ψεύδος. Τα χρόνια περνούν και ο Ιησούς, γερασμένος πια, έρχεται αντιμέτωπος με τους μαθητές του, οι οποίοι τον κατηγορούν για προδοσία. Τότε, ο Ιησούς αντιλαμβάνεται πως ο σωτήρας του δεν ήταν άγγελος, αλλά ο Σατανάς, ο τελευταίος πειρασμός. Αμέσως ο Ιησούς ανοίγει τα μάτια του, συνειδητοποιεί πως βρίσκεται ακόμη στον σταυρό και όλα αυτά ήταν ένα όνειρο. Σε τελική ανάλυση ο ήρωας του Καζαντζάκη βρίσκεται αντιμέτωπος με τον προβληματισμό σχετικά με την ανθρώπινη φύση του Ιησού.

Ο συγγραφέας δεν αντιμετωπίζει τον Ιησού ως Θεάνθρωπο, όπως η Εκκλησία, αλλά σπάει τα δεσμά της σύνθετης λέξης, δηλαδή περιγράφεται με έντονα χρώματα η ανθρώπινη αδυναμία του σε συνδυασμό με τη θεϊκή αποστολή του, ώστε να παραμένει στα πλαίσια της δυικής του φύσης. Πρόκειται, λοιπόν, για έναν ήρωα που βασανίζεται διαρκώς, αλλά εξακολουθεί να αγωνίζεται άκοπα. Στο τέλος θα θυσιαστεί για να κερδίσει την επιδιωκόμενη προσωπική ελευθερία οποιασδήποτε μορφής, είτε πνευματική και ιδεολογική, είτε σωματική, είτε κοινωνική και πολιτική.

Οι χαρακτηρισμοί που αποδόθηκαν στο έργο από τους φανατικούς χριστιανούς κυμαίνονται από "πρόστυχο", "αντιχριστιανικό", "αμαρτωλό" μέχρι "έργο διαβόλου". Από την άλλη πλευρά, όμως, θεωρήθηκε από τους λάτρεις της λογοτεχνίας ως ένα "σπάνιο διαμάντι". Οποιαδήποτε κι αν ήταν ή είναι η πρόσληψή του, "Ο τελευταίος πειρασμός" αποτελεί αναμφίβολα ένα "ιδιαίτερο βιβλίο". Είναι, επίσης, βέβαιο ότι ο συγγραφέας πικράθηκε ιδιαίτερα, διότι ο ίδιος δεν ήθελε να προκαλέσει αντιδράσεις τόσο μεγάλων διαστάσεων, ούτε επιθυμούσε δημόσια σύγκρουση με την Εκκλησία. Όπως είχε αναφέρει ο ίδιος, "προσπάθησα να εξαίρω όσο μπορούσα τους αγώνες της Κρήτης για την ελευθερία και συνάμα την ηρωική και μαρτυρική συμμετοχή της Εκκλησίας στους αγώνες αυτούς, κι όμως βρέθηκαν συνειδήσεις που κατασυκοφάντησαν το βιβλίο αυτό, ως ενάντιο της θρησκείας και της πατρίδας". Ωστόσο, η περιπέτεια του βιβλίου συνεχίστηκε και μετά τον θάνατο του Καζαντζάκη, καθώς στα 1988 σημειώθηκαν βίαια επεισόδια στους κινηματογράφους που πρόβαλλαν τη μεταφορά του έργου στην οθόνη σε σκηνοθεσία του Μάρτιν Σκορτσέζε. Παρά τις οργισμένες αντιδράσεις που προκάλεσε το έργο του Καζαντζάκη, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη θετική φόρτιση, τόσο της Ιστορίας όσο και του ήρωά του, καθώς επίσης και τη διαχρονικότητά τους. Αυτό οφείλεται, κυρίως, στο γεγονός ότι πηγή έμπνευσης του συγγραφέα είναι ο πόθος για έναν απόλυτα ελεύθερο άνθρωπο. Στη βάση αυτής της λογικής ο Καζαντζάκης μετατρέπεται πολέμιος κάθε συστήματος, που λειτουργεί ως τροχοπέδη, σφαλίζοντας φαινομενικά τους ανθρώπινους φόβους για οτιδήποτε άγνωστο. Έτσι, ο πραγματικά ελεύθερος και ολοκληρωμένος άνθρωπος είναι εκείνος που βρίσκει τη δύναμη να απαλλαγεί από κάθε είδους φανατισμούς και δεσμά, είτε υλικά είτε πνευματικά και ηθικά.