Το νέο μυθιστόρημα του Χρίστου Χατζήπαπα και η «δίψα για την αλήθεια»
Γράφει ο Κώστας Κατσώνης, εκπαιδευτικός, συγγραφέας
Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια.
Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί,
για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο.
Μα στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια.
Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ.
Λέω τον σκύλο σκύλο, τον λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,
του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω
ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.
Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά!
Αυτά γράφει στο ποίημά του «Στο παιδί μου» ο Μανώλης Αναγνωστάκης (από τη συλλογή «Ο στόχος», 1970), με προφανή τη στόχευση. Κι είναι προφανές ότι την ίδια στόχευση, για την αλήθεια την ιστορική και κάθε αλήθεια, έχει με το νέο του μυθιστόρημα «Καλύτερα να μην συναντιόμασταν» και ο Χρίστος Χατζήπαπας, ο οποίος έχει στο ενεργητικό του ένα πλούσιο συγγραφικό έργο (ποίηση, διηγήματα, μυθιστορήματα, δοκίμια και μεταφράσεις) με πολλές διακρίσεις και βραβεύσεις.
Πρόκειται για ένα εμβληματικό μυθιστόρημα 500 σχεδόν σελίδων, έργο ζωής για τον συγγραφέα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Αθήνα από τις Εκδόσεις Γκοβόστη σε μια προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση, και γράφτηκε «με πολύ πόνο, δίψα για την αλήθεια και τον έρωτα», όπως ο ίδιος ο συγγραφέας ομολογεί στο σύντομο βιογραφικό του. Μια ερωτική ιστορία, ένας απαγορευμένος με βάση τα κυπριακά στερεότυπα έρωτας, είναι το κεντρικό θέμα του βιβλίου, που εξελίσσεται με τρόπο δραματικό στην όμορφη Κερύνεια των πρώτων χρόνων της ανεξαρτησίας (αρχές της δεκαετίας του ’60), σε μια παράλληλη πορεία με τη σύγχρονη Ιστορία του δύσμοιρου τόπου μας, που η εξέλιξή της δεν υπήρξε απλά δραματική, αλλά τραγική στις διαστάσεις της.
Έχουμε δηλαδή στην πραγματικότητα ένα ερωτικό, κατά τα άλλα, μυθιστόρημα, στο οποίο όμως η Ιστορία είναι όχι μόνο παρούσα αλλά και καθοριστική για την πλοκή και την εξέλιξή του. Ο συγγραφέας, με το νυστέρι της έμπνευσης και της γραφίδας του, ξεδιπλώνει και αναδεικνύει μέσα από το μυθιστόρημά του την τεθλασμένη και αιματόβρεκτη πορεία των 14 πρώτων χρόνων της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας, χωρίς όμως να ξεφεύγει από το βασικό του θέμα και διατηρώντας πάντα τα βασικά χαρακτηριστικά ενός εμπνευσμένου λογοτεχνικού έργου, που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και ως ιστορικό μυθιστόρημα.
Με συγγραφική-αφηγηματική δεινότητα, αχαλίνωτη ευρηματική φαντασία και μυθοπλαστική δύναμη, αλλά και με την ευαισθησία που διαθέτει ως ενεργός και ευαισθητοποιημένος για τα γύρω του δρώμενα πολίτης, ο Χατζήπαπας, που ανήκει κι ο ίδιος στη γενιά όσων βίωσαν και συνεχίζουν να βιώνουν μες στο πετσί τους τη σύγχρονη κυπριακή Ιστορία, επιχειρεί μέσα από το βιβλίο του, στοχευμένα και όχι συμπτωματικά και περιστασιακά, να αναδείξει την ιστορική αλήθεια, αποδίδοντας τα του «Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του θεού τω θεώ», δηλαδή χωρίς φόβο και πάθος και χωρίς οποιουσδήποτε ενδοιασμούς ή αναστολές.
Δεν χαρίζεται σε κανέναν. Απομυθοποιεί τον Γρίβα της 1ης ΕΟΚΑ 1955-59, που κανείς δεν πρέπει να ξεχνά ούτε και να αποσιωπά το γεγονός ότι ήταν και ο ιδρυτής και ο αρχηγός της εκγηληματικής και προδοτικής ΕΟΚΑ Β’, ενώ επιρρίπτει ευθύνες και στον Μακάριο, ονοματίζοντας ταυτόχρονα και στιγματίζοντας όλους όσοι συνέβαλαν με τις αποφάσεις, τις πράξεις και τις παραλείψες τους ώστε να συντελεστεί το μεγάλο κακό που μοίρασε το νησί μας στα δυο.
Με την αμεσότητα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, με λόγο τολμηρό, ενίοτε οργισμένο και καταγγελτικό κι άλλοτε καυστικό, σαρκαστικό και κυνικό, αναδεικνύει και σχολιάζει, καθώς χρονολογικά εξελίσσεται το μυθιστόρημα, τα τραγικά γεγονότα αυτής της περιόδου, δακτυλοδείχνει τα γενεσιουργά τους αίτια, που μας παραπέμπουν στα ανέφικτα και ουτοπικά γαλανά μας οράματα της δεκαετίας του ’50, που συνέχισαν και στα χρόνια της ανεξαρτησίας να μας ταλανίζουν με οδυνηρές και τραγικές συνέπειες κι αναβιώνουν, δυστυχώς και σήμερα, προοιωνιζόμενα για τον τόπο τον λαό μας μας νέα δεινά και νέες τραγωδίες.
Ο ήρωας πρωταγωνιστής-ένας πρωτοδιόριστος φιλόλογος σε σχολείο της Κερύνειας βιώνει ταυτόχρονα με τον παράφορο έρωτά του και όλα τα δεινά που επισώρευσε στον τόπο η ηρωική μωρία, ο εκατέρωθεν αρρωστημένος εθνικισμός και η ανυπαρξία πολιτικής και οράματος για τη χειμαζόμενη μικρή μας πατρίδα από αυτούς που διαχειρίζονταν την τύχη και το αύριό της. Ο συγγραφέας αναφέρεται στα γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα και τραγικά τα πρώτα χρόνια της κυπριακής ανεξαρτησίας: Διακοινοτικές ταραχές του 1963-64, κρίση της Κοφίνου 1967, Εθνικό Μέτωπο, κάθοδος του Γρίβα στην Κύπρο το 1971 και ίδρυση της εγκληματικής οργάνωσης ΕΟΚΑ Β΄, και, ως αποκορύφωμα, ενεργός συμμετοχή της μαζί με την επαίσχυντη Χούντα των Αθηνών στο προδοτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, που άνοιξε διάπλατα τις κερκόπορτες για να διαβεί ανενόχλητος ο τουρκικός Αττίλας, να ρημάξει και να κατακτήσει τη μισή σχεδόν μας πατρίδα, με ολέθριες συνέπειες για τον τόπο και τον μάρτυρα λαό μας: προσφυγιά, νεκροί, αγνοούμενοι, αιχμάλωτοι, μοιρασμένη πατρίδα και συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού μας.
Καθώς νιώθει μέσα του να ξεχειλίζει η οργή και η αγανάκτηση για όσα τραγικά και άδικα βιώσαμε και βιώνουμε ως λαός, ο συγγραφέας απηχεί το λαϊκό αίσθημα, καθώς με παρρησία και αβάσταχτο πόνο, όχι μόνο στηλιτεύει και στιγματίζει τους ένοχους, αλλά και τους αναθεματίζει, επαναλαμβάνοντας, δύο φορές μάλιστα μέσα στο βιβλίο, τους στίχους του αείμνηστου μεγάλου ποιητή μας Παύλου Λιασίδη, ο οποίος γράφει στο ποίημά του «Τέδκοιαν τιμήν γρειάζεται», από την ποιητική του συλλογή Η σταυρωμένη Τζύπρου μας: «Α, που να βκουν τα μμάδκια τους, να μείνουν πάντα λούτσιοι/ τζείνοι που εξαιτίας τους ήρταν ποδάττε οι Τούρτζιοι/. Παρσαμωμένοι τζι άθαφτοι να μείνουν σαν πεθάνουν/να πά να τους ι- φτύννουσιν όποττεν ανεφάνουν./ Τζαι τούτη να’ ν η δόξα τους τζι η μνήμη τους για πάντα, /τέδκοια τιμή γρειάζεται μια βρωμισμένη λάντα».
Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας, αποστασιοποιημένος από τα γεγονότα του 1974, καθώς έχει παρέλθει μισός σχεδόν αιώνας, χωρίς πια τη συναισθηματική φόρτιση των πρώτων χρόνων, με νηφαλιότητα, καθαρή-κατασταλαγμένη σκέψη, αλλά και με τη γνώση και την επίγνωση της Ιστορίας και της ιστορικής αλήθειας, μας δίνει ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα-σταθμό, ίσως για τη σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνική δημιουργία, που επιβεβαιώνει τη ρήση του Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρεί «την ποίησιν φιλοσοφικωτέραν της Ιστορίας». Κι αξίζει αυτό το μυθιστόρημα να διαβαστεί αν είναι δυνατό από όλους, και ιδιαίτερα από τους νέους: για να γνωρίσουν την ιστορική αλήθεια που πολύ έχει κακοπάθει τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας από επιτήδειους πλαστογράφους και παραχαράκτες. Να γνωρίσουν τα αίτια και τους αίτιους των δεινών της μοιρασμένης πατρίδας μας, όπως μέσα από το μυθιστόρημα αναδεικνύονται, ώστε να έχουν την αναγκαία γνώση και την επίγνωση της σημασίας που έχει η Ιστορία, ως οδηγός και καθοδηγός, ώστε να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος και να μπορέσουμε ως λαός να κοιτάξουμε μπροστά, να επανενώσουμε την πατρίδα μας και να ζήσουμε ειρηνικά κι αδελφωμένα με τους συμπατριώτες μας Τουρκοκύπριους σε μια κοινή και ευημερούσα πατρίδα, όπου τα παιδιά μας, όχι μόνο θα μπορούν να κάνουν όνειρα αλλά και να τα πραγματώνουν.
Δεν θα ήταν υπερβολή, καταληκτικά, να αναφέρουμε ότι το μυθιστόρημα του Χρίστου Χατζήπαπα «Καλύτερα να μην συναντιόμασταν» δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από γνωστά και σημαντικά λογοτεχνικά βιβλία που έχουν γραφτεί στο παρελθόν ανά την υφήλιο, μέσα από τα οποία αναδεικνύεται η γνώση της Ιστορίας, οι δικές μας αλήθειες και οι αλήθειες των άλλων, χωρίς τη γνώση και την κατανόηση των οποίων «στα σκοτεινά βαδίζουμε», όπως λέει και ο ποιητής.
Tags
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ