Συγγραφέας: Ερρίκος Ίψεν

Μετάφραση: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ

Σκηνοθεσία/δραματουργική επεξεργασία: Χάιντς-Ούβε Χάους

Σκηνικά: Λάκης Γενεθλής

Κοστούμια: Στέφανος Αθηαινίτης

Μουσική: Μιχάλης Χριστοδουλίδης

Χορογραφία-κίνηση: Παναγιώτης Τοφή

Σχεδιασμός φωτισμού: Γεώργιος Κουκουμάς

Ερμηνεύουν: Νεόφυτος Νεοφύτου, Έλενα Χατζηαυξέντη, Νεκτάριος Θεοδώρου, Στυλιάνα Ιωάννου, Ντίνος Λύρας, Στέλα Φυρογένη, Αστέριος Πελτέκης, Μενέλαος Μενελάου

Παραγωγή: ΘΟΚ

Ο Ερρίκος Ίψεν δεν χρειάζεται συστάσεις. Με το «Κουκλόσπιτό» του να αποτελεί το έργο που επιδέχθηκε τις πιο πολλές σκηνικές αναγνώσεις στη σύγχρονη εποχή, ο Νορβηγός συγγραφέας θεωρείται, όπως διαβάζουμε στο πρόγραμμα της παράστασης, ο πιο πολυπαιγμένος θεατρικός συγγραφέας στον κόσμο μετά τον Σαίξπηρ. Αναγνωρισμένος ήδη από την εποχή του, ο Ίψεν συμβάλλει με τα κοινωνικά του δράματα στη δημιουργία δημόσιας συζήτησης γύρω από φλέγοντα θέματα της εποχής του, όπως η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και τον γάμο, ο ευνουχισμός της ελεύθερης επιλογής της γυναίκας λόγω των κοινωνικών συμβάσεων, η κατάχρηση εξουσίας, η εξαπάτηση του λαού, η υποκρισία στην κοινωνία αλλά και στον ίδιο τον θεσμό της οικογένειας. Η Κυρά της θάλασσας ανήκει στα έργα της μέσης περιόδου –όπως η Έντα Γκάμπλερ και η Αγριόπαπια– όπου παρατηρείται μια στροφή του συγγραφέα στον ψυχολογικό ρεαλισμό και τον συμβολισμό. Αν και λιγότερο προβεβλημένο, αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα έργα του, με μια έντονα μυστηριακή και απόκοσμη ατμόσφαιρα. Έχοντας ως κεντρικό του μοτίβο τη θάλασσα, τη μυστήρια έλξη που ασκεί σε όσους ζουν κοντά της και τους απόηχους των λαϊκών θρύλων και μύθων περί νεκρών ναυτικών που επιστρέφουν ως φαντάσματα, ο Ίψεν επιχειρεί μια καταβύθιση στη γυναικεία ψυχοσύνθεση, μέσα από το αινιγματικό πορτρέτο της ηρωίδας του, Ελίντας.

Από την πρώτη στιγμή που εμφανίζεται στη σκηνή, η Ελίντα δείχνει να έχει κάτι απόκοσμο. Η σχέση της με τη θάλασσα στην οποία μεγάλωσε ως κόρη του φαροφύλακα, καθορίζει την αλλόκοτη μορφή και συμπεριφορά της. Φυλακισμένη σε ένα χωριό στα νορβηγικά φιόρδ, μια γοργόνα παγιδευμένη στη στεριά και σε έναν συμβατικό γάμο με έναν κατά πολύ μεγαλύτερό της χήρο γιατρό, η Ελίντα δείχνει εξαρχής την ψυχική της αστάθεια η οποία κορυφώνεται με την άφιξη του Ξένου, που σηματοδοτεί το παρελθόν και καθορίζει το μέλλον της. Πρόκειται για τον ναυτικό που στο παρελθόν η Ελίντα αρραβωνιάστηκε. Ο άνδρας που την έκανε να νιώσει τον πόθο, που αποτέλεσε τον συνδετικό της κρίκο με τη θάλασσα. Μια φιγούρα-φάντασμα, που ώς έναν βαθμό αναρωτιόμαστε αν υπάρχει πραγματικά ή αν είναι αποκύημα της φαντασίας της. Όταν ο αινιγματικός Ξένος εμφανίζεται και πάλι, την καλεί να επιλέξει «με τη θέλησή της» και με πλήρη αίσθηση της ευθύνης για την επιλογή αυτή. Παγιδευμένη ανάμεσα στη σύμβαση και τον πόθο, τη στεριά και τη θάλασσα, η Ελίντα ζητά αποδέσμευση από τα πάντα, ακόμη και τον γάμο της, για να μπορέσει να αποφασίσει ελεύθερα. Και αποφασίζει.

Ο Χάιντς-Ούβε Χάους ομοίως δεν χρειάζεται συστάσεις στο κυπριακό θεατρικό κοινό. Πρόκειται για έναν σκηνοθέτη που συνέδεσε το όνομά του με κομβικές παραστάσεις της μεταπολεμικής ιστορίας του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου. Η επιστροφή του στη σκηνή του ΘΟΚ με ένα τόσο έντονα συμβολικό έργο του ψυχολογικού ρεαλισμού, αλλά και μια τόσο δυνατή ομάδα συντελεστών, δημιούργησε υψηλές προσδοκίες στο θεατρικό κοινό. Οι οποίες, φοβάμαι, ότι δεν ευοδώθηκαν. Ενώ στο πρόγραμμα παρακολουθούμε, μέσα από τις ενδελεχείς σκηνοθετικές σημειώσεις του Χάους, την πορεία της σκέψης του και την οπτική της σκηνοθετικής του προσέγγισης, η οποία τοποθετεί το έργο μέσα σε ένα βαθιά ψυχογραφικό πλαίσιο, το σκηνικό αποτέλεσμα δεν δικαιώνει την ιδέα, αφού καταλήγει σε μια παράσταση αποκομμένη από τον συναισθηματισμό, τον εσωτερικό συμβολισμό, τη μυστηριακή και απόκοσμη ατμόσφαιρα που δημιουργεί, τόσο η συνεχής αναφορά στη θάλασσα όσο και ο αινιγματικός ψυχισμός της Ελίντας και του Ξένου.

Ένας «μπρεχτικός» Ίψεν με παρωχημένες τεχνικές αποστασιοποίησης που δεν μας άφησαν ούτε να αισθανθούμε, αλλά ούτε και να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά της Ελίντας και, κυρίως, την τελική της απόφαση: η άνευ ουσίας φωνητική προθέρμανση των ηθοποιών, η ασταμάτητη επανάληψη του οπερετικού τραγουδιού, οι πρόλογοι-εισαγωγές του ζωγράφου/φωτογράφου/ξεναγού, το πανό με απόσπασμα από το κείμενο, η παράταξη των ηθοποιών πάνω στη σκηνή, η διαρκής υπενθύμιση ότι υποδύονται ρόλους, το πέρασμα των τεχνικών ή βοηθών της σκηνής πίσω από το σκηνικό, τα μουσικά ιντερμέδια με τον άστοχο κυματισμό του σεντονιού να υποδηλοί τη σχέση της Ελίντας με τη θάλασσα. Επιπλέον, υπήρχε διάχυτη μια, εντελώς ανεξήγητη για μένα, χαρούμενη, κωμική και ανάλαφρη διάθεση, φλύαρη κινητικότητα και ένταση από όλους τους ηθοποιούς, η οποία μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο στην περίπτωση της μικρότερης κόρης, της Χίλντε (Στυλιάνα Ιωάννου). Στην εκδοχή του Χάους οι ηθοποιοί οδηγούνται σε αντίστοιχες με τη σκηνοθετική προσέγγιση ερμηνείες, οι οποίες τους αφήνουν, ώς έναν βαθμό, εκτεθειμένους.

Η Στέλα Φυρογένη, διαθέτοντας όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά και την εσωτερική δύναμη να υποδυθεί την Ελίντα, οδηγείται σε μια επιφανειακή ερμηνεία μιας κακομαθημένης κυκλοθυμικής γυναίκας που πότε γελάει και πότε κλαίει, χωρίς να πείθει πραγματικά για τις αιτίες, ενώ στερεί από την ηρωίδα της το εσωτερικό βάθος και την απόκοσμη διάστασή της.

Ο Νεόφυτος Νεοφύτου ανταποκρίνεται μεν, αδικείται δε, στον κάπως γραφικό ρόλο που του δόθηκε, ενώ ο Ντίνος Λύρας, απόλυτα ταιριαστός εξωτερικά στον ρόλο του γιατρού, δίνει μια άνευρη, επίπεδη ερμηνεία, που δεν αφήνει να διαφανούν οι ψυχικές διακυμάνσεις του, ιδιαίτερα όταν καλείται να απελευθερώσει την Ελίντα.

Η Έλενα Χατζηαυξέντη δημιουργεί μια εντελώς παρανοημένη ερμηνεία της Μπολέτ, η οποία στην πραγματικότητα ακολουθεί τα ίδια βήματα με την Ελίντα: μια νέα γυναίκα παγιδευμένη στα λιμνάζοντα νερά των φιόρδ, που για να μπορέσει να ξεφύγει συναινεί σε έναν ανέραστο γάμο. Αντί να δούμε τη θλίψη της, είδαμε μια αφελή παιδίσκη να χοροπηδά και να φωνασκεί αναίτια πάνω στη σκηνή, στην πιο κομβική, για εκείνην, στιγμή του έργου.

Στο ίδιο ανεξήγητα χαρούμενο και παιγνιώδες ύφος ο Νεκτάριος Θεοδώρου, στον ρόλο του ασθενούς και μελαγχολικού γλύπτη που σύντομα θα φύγει από τη ζωή. Ο Νεοκλής Νεοκλέους φαίνεται να βρίσκει μια επιτυχημένη ισορροπία στην ερμηνεία του ως καθηγητή: κατορθώνει, μέσα από την επιφανειακή εικόνα του καλού καθηγητή και φίλου, να υπονοήσει ένα δεύτερο επίπεδο συμπεριφοράς, πιο ύπουλο, πιο χειριστικό, πιο πονηρό, που εν τέλει τον βοηθά να κατακτήσει αυτό που επιθυμεί.

Ο Αστέρης Πελτέκης αφήνεται σε μια εντελώς κωμική παρερμηνεία του Ξένου: με μια καθαρά «μπρουτάλ» εξωτερική εμφάνιση και συμπεριφορά του λιμανιού στερείται κάθε γοητείας και μυστηρίου που θα αιτιολογούσαν την έλξη που ασκεί πάνω στην Ελίντα. Η τόσο ρεαλιστική παρουσίασή του απομυθοποιεί πλήρως την εικόνα του, ενώ αποδυναμώνει την τελική απόφαση της Ελίντας.

Το σκηνικό του Λάκη Γενεθλή, ενώ μέσα από τη γεωμετρικότητα, το βάθος και την ατονία των χρωμάτων του δίνει, με τη συμβολή των ατμοσφαιρικών φωτισμών του Γεώργιου Κουκουμά, την ψυχρή και στατική ατμόσφαιρα των φιόρδ, στερείται αναφορών που να το συνδέουν με το θαλασσινό στοιχείο. Τα κοστούμια (Στέφανος Αθηαινίτης), αισθητικά υπέροχα και απόλυτα σύμφωνα με την εποχή, δείχνουν να είναι ασύμβατα με το άτοπο, άχρονο και αφαιρετικό σκηνικό. Επιπλέον, ο σκηνοθέτης περιορίζει σε δευτερεύοντα ρόλο τη μουσική και δεν «εκμεταλλεύεται» τη συμβολή του Μιχάλη Χριστοδουλίδη που θα μπορούσε, αναμφισβήτητα, να δημιουργήσει με τους ήχους του την ατμόσφαιρα που έλειπε από τη σκηνοθεσία.

Η παράσταση τελειώνει πανηγυρικά, μέσα σε ένα χαρούμενο και γιορτινό κλίμα. Και δεν υπονοεί ούτε στιγμή ότι δεν πρόκειται για ένα ευτυχές τέλος, αλλά για τον απόλυτο συμβιβασμό της Κυράς της θάλασσας με τη στεριά. Με τη διαφορά ότι αυτή τη φορά γίνεται με τη δική της επιλογή και δική της ευθύνη.