Συγγραφέας: Μαργκερίτ Γιουρσενάρ

Μετάφραση: Μαρία Φωστιέρη
Σκηνοθεσία/ παραγωγή: Μάριος Μεττής
Μουσική: Χριστίνα Γεωργίου
Σχεδιασμός φωτισμού: Σεσίλια Τσελεπίδη
Ερμηνεύουν: Τζένη Γαϊτανοπούλου, Μάριος Μεττής, Χριστίνα Κωνσταντίνου

Τρεις εποχές, τρεις "μύθοι", τρεις γυναίκες συναντιούνται στην παράσταση "Κλυταιμνήστρα ή το Έγκλημα". Η μυθική Κλυταιμνήστρα ξαναγράφεται μέσα από τον σπουδαίο ψυχογραφικό λόγο της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και παίρνει σάρκα και οστά μέσα από τη συγκινητική ερμηνεία της Τζένης Γαϊτανοπούλου. Μια ευτυχής συνάντηση τριών "υψηλών" γυναικών.

Η Κλυταιμνήστρα αποτελεί έναν από τους πιο αινιγματικούς γυναικείους χαρακτήρες της αρχαίας δραματουργίας, γι' αυτό και συχνά αναβιώνει σε σύγχρονα κείμενα τα οποία προσπαθούν να φωτίσουν την πολυσχιδή προσωπικότητά της: της συζύγου του ξακουστού Αγαμέμνονα, της μητέρας που εν αγνοία της οδηγεί την κόρη της Ιφιγένεια στον μοιραίο "γάμο" με τον Αχιλλέα για να γίνει θυσία για έναν αναίτιο πόλεμο, της γυναίκας που με "ανδρικό" σθένος αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση του βασιλείου των Μυκηνών, της ερωμένης του Αίγισθου, της εξαπατημένης συζύγου που αντικαθίσταται από την αιχμάλωτη Κασσάνδρα, της δολοφόνου που εκδικείται θανατώνοντας τον Αγαμέμνονα την ημέρα της επιστροφής του από την Τροία, της δολοφονηθείσας από τον ίδιο της τον γιο, Ορέστη.

Η Γαλλίδα Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές του 20ού αιώνα, κατεβάζει την Κλυταιμνήστρα από το μυθικό της βάθρο και εστιάζει στη διαχρονική, γυναικεία της φύση, η οποία την οδηγεί σε ένα έγκλημα πάθους. Τον Αγαμέμνονα δεν τον δολοφονεί, ούτε για την Ιφιγένεια, ούτε για τον Αίγισθο. Τον δολοφονεί γιατί δέκα χρόνια μετά την Τροία, εκείνη δεν έχει καμία θέση πια στη ζωή του. Έχει αντικατασταθεί από μιαν άλλη, νεότερη, ομορφότερη γυναίκα. Ο χρόνος έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του πάνω της. Τα νιάτα και η ομορφιά την έχουν εγκαταλείψει. Το ίδιο κι εκείνος, τον οποίο αυτή αγαπά παράφορα. Το αίσθημα της απόρριψης και ο καταρρακωμένος γυναικείος εγωισμός είναι οι αιτίες του εγκλήματος: "Δεν τον σκότωσα παρά για να μάθει ότι δεν ήμουν κάτι ασήμαντο που το αφήνεις να πέσει κάτω ή το παραχωρείς στον πρώτο τυχόντα". Στο κείμενο της Γιουρσενάρ, η Κλυταιμνήστρα βρίσκεται ενώπιον των δικαστών της και, μέσα από έναν μακροσκελή μονόλογο, κάνει τη δική της ομολογία. Εκείνοι θα κρίνουν αν είναι ένοχη ή όχι. Ο ενορχηστρωτής της παράστασης, ο Μάριος Μεττής, δίνει για άλλη μια φορά το δικό του, ξεχωριστό, ιδιόρρυθμο, αντισυμβατικό στίγμα. Ως προς το έργο, επιλέγει να διανθίσει ή, καλύτερα, να πλαισιώσει το κείμενο της Γιουρσενάρ, με ένα κολάζ αποσπασμάτων από άλλα κείμενα, αρχαία και σύγχρονα, τα οποία αναφέρονται στον μύθο της Κλυταιμνήστρας και τον φωτίζουν μέσα από διαφορετικές οπτικές.

Η προσωπική του ερμηνεία για την πράξη της Κλυταιμνήστρας διαφαίνεται, όχι μόνο μέσα από αυτά τα επιπλέον κείμενα, αλλά και μέσα από διάφορα, αισθητικά αταίριαστα [επί τούτου;], σκηνικά ευρήματα: τη μακρόσυρτη αρχή μέσα από την επανάληψη της μουσικής, το επιτηδευμένο "στήσιμο" του δωματίου της δίκης με φώτα και τεχνητό καπνό, το υπερβολικό -κατά τη γνώμη μου- λαϊκό άσμα-σύσταση της Κλυταιμνήστρας στο κοινό-δικαστήριο από την υπέροχη φωνή της Χριστίνας Κωνσταντίνου, την [ενοχλητική, μέσα από την επανάληψή της], απεύθυνση στο κοινό, την παρουσία του ίδιου του Μάριου Μεττή ως του "δαίμονα" που παρακίνησε την Κλυταιμνήστρα να διαπράξει το έγκλημα, την εμπνευσμένη, ομολογουμένως, αναπαράσταση του θανάτου της Ιφιγένειας την ώρα που πνίγεται με το πέπλο της καθώς καλεί σε βοήθεια τον πατέρα της, την αφαιρετική αναπαράσταση του φόνου. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ η Κλυταιμνήστρα κάθεται ήδη στη θέση της, αμίλητη. Λες και συμβαίνουν όλα στο μυαλό της, καθώς ξετυλίγεται η μνήμη της στο παρελθόν, καθώς προετοιμάζεται να απολογηθεί στο δικαστήριο. Στη δημιουργία αυτής της αίσθησης της αποσπασματικής μνήμης συνέβαλαν τα μέγιστα, τόσο η πολύ ενδιαφέρουσα επιλογή των ηχητικών πεδίων και των αφαιρετικών φωτισμών, όσο και το σκηνικό/υποκριτικό συνταίριασμα του Μάριου Μεττή και της Χριστίνας Κωνσταντίνου οι οποίοι ενδύονται πολλαπλούς ρόλους. Ωστόσο, το εύρημα του σκηνοθέτη είχε ένα αντιφατικό αποτέλεσμα.

Από τη μια βοηθά τον θεατή να κατανοήσει την πράξη της Κλυταιμνήστρας και να της δώσει ελαφρυντικά. Επιτυγχάνει, δηλαδή, αυτό που ήταν εξαρχής ο στόχος του: να επηρεάσει την "αίθουσα του δικαστηρίου" υπέρ της κατηγορουμένης. Από την άλλη, όλη αυτή η σκηνική κινητικότητα και υπερβολή δημιούργησε μιαν οργανική, εσωτερική σύγκρουση με το λιτό κείμενο της Γιουρσενάρ. Αισθάνθηκα ότι τα δύο "μέρη" της παράστασης έμειναν ασύνδετα γιατί, πολύ απλά, η Κλυταιμνήστρα της Γιουρσενάρ δεν ζητά ούτε από τον "δαίμονα" να μιλήσει εκ μέρους της, ούτε η ίδια να δικαιολογήσει την πράξη της. Δεν ζητά έλεος από κανέναν και αναλαμβάνει εν πλήρη συνειδήσει την ευθύνη της πράξης της. Η απόφαση των δικαστών δεν την ενδιαφέρει. Άλλωστε την έχει καταδικάσει ήδη η ιστορία. Το δεύτερο μέρος της παράστασης απογειώνεται μέσα από την απλότητά του: μέσα από το ευφυές και λιτό εύρημα του σκηνοθέτη να τοποθετήσει τη Χριστίνα Κωνσταντίνου στον ρόλο της συνηγόρου ως δίχτυ ασφαλείας και μέσα από το άκουσμα, και πάλι, της φωνής της Τζένης Γαϊτανοπούλου στη θεατρική σκηνή. Περιμένοντας καρτερικά στην καρέκλα της και γεμίζοντας ολόκληρη τη σκηνή με τη σιωπηλή παρουσία της, η Τζένη Γαϊτανοπούλου έδειξε ότι τα 16 αυτά χρόνια αποχής από το θέατρο, όχι μόνο δεν της στέρησαν το παραμικρό από το εύρος και τη δύναμη του υποκριτικού της ταλέντου, αλλά, αντιθέτως, συνέβαλαν στη δημιουργία μιας ώριμης, μεστής, σοφής, θα έλεγα, ερμηνείας.

Με μόνο όπλο τη φωνή και τις εκφράσεις του προσώπου της, ακίνητη, όρθια για σαράντα ολόκληρα λεπτά, ερμηνεύει ένα σύνθετο και βαθιά ψυχογραφικό κείμενο με εκπληκτική εσωτερικότητα και πειστικότητα. Το τόλμημα, τόσο του σκηνοθέτη, όσο και της ιδίας, δικαίωσε και τους δύο στο έπακρο.